SANGHAR KHAWTHLIR

                     Ṭhen-65

     Chu zân kher zawng an boruak tawnin zir mawlh heklo le. Ngaihkhawlala thang en lai lo that a,a a lu lo la tute umzui chuan ngawi rengin an pen hlawk hlawk mai a. Ṭhal thli lah chu a thaw vuk vuk a. Meichher pawh a chhem zit leh puat puat ṭhin a. Khawlian khaw panna kawng,mual parh ṭha deuh lai an thlen veleh Chawna chuan,"Naute u,heta ṭang hi chuan Khawlian khaw awmna chu a hla tawhlo e. Meichher kha timit rawh u " a ti a. Meichherte an nawr hlum hnu chuan reilote an la han ding vang vang a. Pasalṭha Chawna chuan,"He lai aṭang hi chuan kawng phei hlir ani a. Kan hmelmate pawh hi Khawlian khawhlui lamah an kal ngei ang. Thawm ngaichang rengin kan kal dawn nia" a ti a. Tichuan Khawlian khawhlui lam pan chuan an kal leh ta nghal a.

     Lenglên hun velah Ngulate chuan Khawlian khaw kawtchhuah an thleng tawh a. Thla det lai anih avangin an kal hmabak lam pawh a lang hnîm ruih mai a. Khawlian khua chu rauhsan tawh tih takah an kawtchhuahte pawh a ṭhing bar tawh a. Ramsa ṭhenkhatin chawlh hahdam nan an hmang ṭhin tih hriat takin ramsa ek a darh niai bawk a. Kawtchhuaha an din vang vang laiin Ngula chuan lungdawh kianga Tuithawl niawm tak hi a hmu ta tlat mai. A rin ang ani em tih fiah tumin a kal nghal a. A va en chian nak chuan Tuithawl lian vaklo,a chhunga tui tlemte la awm hi alo ni a. A chhunga tui awm ala thar danah chuan an mi umten an hnutchhiah ngei anih a ring ta tlat mai. A ṭhiante kiang lamah keng pheiin,"Hei kan mi tenawmho chuan an Tuithawl an tlansan anih dawn hi. Khawhluiah chuan an lut ngei anih hmel a. Mahsela in tamtak ala ding dawn si a. Zan thilah chuan chet lak a harsa deuh dawn ani" a ti a. Chawna chuan,"Kan umzui zel theih nan an hnutchhiah pawh ani mahna. Kawng pangai aṭanga pengin khua kan lut dawn nia. Hmelma thangah kan awk hlauh dah ange" a han ti a. An hmelma hoin an lo lambun palh mai an hlauh avangin kawtchhuah aṭang chuan kawng pangngaiah kal tawhloin ngaw chhungah an lut ta zawk a.

     Khawlian khaw hlui an va luh thleng chuan harsatna engmah an tawklo hlauh. Khaw lu lam pang,khaw thlir nawmna laj deuh aṭangin an lut a. Khua chu rauhsan na ala reilo avangin in tepawh pangngai takin ala ding ṭhup mai a. Ngula te chuan hmuh hmaih neih palh hlau takin an mit an len kual ruai a. Rei ve an hawi kual hnu pawhin thawm emaw,mei eng de zeuh pawh hmuh tur a awm hauhlo mai. Pasalṭha Chawna chuan,"Zan thilah chuan eng kan ang vak dawnlo anih hi. Heng in sang chuangah hi kan luhchhuah vek te anih ngawt loh chuan. Kan hmelmate kha he khuaah hian an lut anih chuan tunah pawh hian an la awmin ka ring a. Chuvangin in pakhatah hian kan riak anga. Khua kan in thlir chhawk dawn nia" a ti a. Zan thila khua han fan vek ngaihna a awm siloh avangin mual pawng deuh laia in pakhatah chuan an lut ta a. Inchhung an luh chuan luahlumtu an awmlo tih hriat takin a hmuar rim a nam rum rum a. Inchhung chu a rim a chhiat em avangin sumhmunah chuan an ṭhu a. An ṭhut fel hnuin Ngula chuan,"Hetiang thil hi ka hmuh vawikhatna ani. In sangkhat lai mai ala ding ṭhup a. A luah lumtu lah an awm silo a" a han ti a. Tlangval pakhat chuan,"Kan luh tirh khan ka zam ru deuh tlat mai a. Ngun taka minlo en rengtu awm hian ka hre tlat alawm mawle. Khawlian lal pawh khan Pialral aṭangin mittui nen ala rawn thlirin ania ka rin ni" a rawn ti ve a. Chawna chuan,"Chutianh thu lawilo an sawi ngailo e. Luah anih lai leh rauhsan anih hnua a danglamna chu mihring cheng an awm.tawhlo na chiah ani. Hlauh tur engmah a awmlo. Ti khan mu hahdam ula. Ngula nen hian kan lo veng ang che u" a lo ti a. Mahsela tlangval dangte chu an muhil mai theilo a. Eng engemaw sawiin an phun ser ser reng a. Ngula leh Chawna chu Kawngkapui nghengin pawn lam en chung chuan an ṭhu thluang zar a. Tlangval dang chu an iptepui khamin an mu a. A khat tawkin pawn lamah an va chhuak leh zeuh ṭhin a. Mahsela khawvar dawn thleng pawhin eng thawm mah hriat tur a awmlo.

     Khawvar lam arkhuan hun velah chuan Ngula chu a hâm bai bai a. A vawh em vangin a Kutte chu tuaiin a Beng te a hup leh vang vang ṭhin a. Khua a var zui mai dawn tih hriain a ṭhiante chu a kai tho hlawm a. An harh fel vek hnuin Chawna chuan,"Tunah chuan kan hmelmate pawh an tho tawh ngei anga. A hmu hmasa tu nih kan tum dawn nia. Ngula ,kan chhak deuha in pakhat ah hian lo han awm ta che" a rawn ti a. Ngula chu awmna tur remchang zawng chuan a chhuak ta nghal a. An riahna in aṭanga hla vaklo,lal mual hnaih deuh hleka in pakhat chu a pan ding ta nghal a. A han thlen chhoh chuan in chu Thingfakin alo la in do khap mai a. Ngula chu a chhung lamah pawh lut loin sumhmun ah a ding a. Bang awng aṭang chuan khua chu a thlir kual vel a. Khua a ala thim deuh hlek avangin engmah chiang takin ala hmuh theihloh a. Lal in erawh in dang aia a len fal bik avang leh tualzawl zaupui a neih avangin a lang chiang hle thung.

      In pakhata aluh hnu rei vakloah chuan khua pawh a rawn eng ṭan a. Lal in tualzawl zau laia Tlaizawng par vul chûk mai pawh chu a lang thei tawh a. Ngula chuan an ruahmanna chu a dawizepthlak riauin a hre thar tlat a. A zan a zana khua an lo fang kuallo chu pawi a ti thar ta riau a. An hmelmate chu an hloh maiang tih a hlau ani. Pasalṭha Chawnate awmna lam a chhuk leh a,khua chu fan kual mai rawt a tum deuh a. Mahse chutihlai tak chuan Khawlian lalin aṭangin tlangval pahnih an rawn chhuak ta tlat mai le. Ngula chuan uluk takin a han thlek vang vang a. An sam zial dan leh an incheina aṭang chuan Luseiho anni tih a hre thei ta tlat mai. Ngula mak ti lutuk chu a ka ho mai. Tlangval pahnihte lah chuan uluk taka lo thlir rengtu an awm tih hre leklo hian an ṭawng ri lang lang mai lehnghal. Lal in chhung lamah chuan midang an la awm ngeia a rin avangin Ngula chuan ava hnaih phei duh rihlo a. Pasalṭha Chawnate zuk pun dawn lahin tih ngaihna a awm silo. Khua a var fel tawh avang leh chutiang khaw rauhsan tawh hnu a mihring vakchhuak chuan mit ala nghal nalh dawn a. Ngula tan pawh Luseiho hmuh loha pasalṭha Chawna te lama kal ngaihna a awmlo ani. Ni chhuah hnu thleng pawh chuan Lusei tlangvalte chu pawn lamah an la ding reng a. Lal in Tuala Tlaizawng par tlan savate chu an in vawm siak vel a. Chutih lai mek chuan lal in aṭamgin meikhu alo zam chhuak ta chiai chiai mai le. Inchhung lamah pawh midang an la awm tih a chiang reng mai. Meikhu a rawn zamchhuah hnu chuan tlangval ṭhenkhat pawh daikal turin an rawn chhuak zauh zauh tawh a. Ngula chuan a lo chhiar zel a. Pawn lama lo chhuak zawng chu pasarih lai mai an ni ta. Midang tumah a hmuh belh lo avangin an kim thawkhat viauin a ring a. Luseiho an hmanhmawhloh danah chuan an thla a muang hle ani tih a hriat mai. Chutia lal in lam ngawt thlira a buai lai chuan a bihrukna in chhak lama pen thawm a hre tlat mai le. Chêt pawh chesawn loin a din reng a. Chhak lam aṭangin Lusei tlangval pahnih hi anlo chhuak hlawl mai a. Lal in tual an va thlen chuan lal in leikapuia ding tlangval pakhat chuan,"Hmar ho chuan min rawn umzui ngam meuh nange?" alo ti lang lang a. Tlangval pakhat chuan,"Khuaa kan luh hi an ringlo ani ange. Min rawn umzui ngamlo pawh ani mahna" a ti a. Chu pa bawk chuan,"Tukṭhuan tur in lo peih tawh em. Chaw ei sawk sawk ila. Kan kal nghal dawn nia. Hmar ho hian min chhuah an tum bik hauhin ka ringlo " a ti leh a. Leikapuia lo ding pa chuan,"Kan peih vek tawh e" alo ti a. Tichuan lal inah chuan an lut ta vek a. Thil awmdan chu Ngula chuan a hrethiamlo tulh tulh mai a. Luseiho chu khawi khua aṭanga lokal nge annih ang. Engvanga Ngaihkhawlala rawn that ngawt nge annih tihte a ngaihtuah neuh neuh a. An titi aṭang ringawt chuan khawi khaw mi nge annih tih a hriat theih siloh. Chutia thil awmdan tur vel a ngaihtuah neuh neuh lai chuan a dinna chhuat chu hnuai lam aṭangin a rawn in chhu dawt dawt mai a. Ngula chuan rang zet hian inhnuai lam chu Silaiin a tin nghal a. Mahsela hnuai lama awm chu tudang niloin pasalṭha Chawna hi alo ni a. Chhuat chu rawn keuin,"Engzah chiah nge annih?" a rawn ti a. Ngula chuan,"Pakua thleng ka chhiar thei. A aia tam pawh an awm mahna" a han ti a. Chawna chuan,"Khua an chhuahsan dawnah inpe turin kan ti anga. An duhloh chuan kan kap mai dawn nia" a rawn ti a. Ngula chuan,"Inpe tura tih kher angai em ni. Kan kap thlu phiar anga nimai lawm" alo ti a. Mahsela Chawna chuan,"Min rawn beih chhan kan hriat angai alawm" alo ti vat a. Chawna bawk chuan,"Lal mual thlang lam deuhah sawn kan ṭhiante pathum kha an awm a. Kan pahnih hian kan chhuak phei anga. Anni in minlo veng dawn ani" a rawn ti leh a. Tichuan Luseihoin lalin an chhuahsan hun chu an nghak ta a.

      Tuibur hmuamda vel an nghah hnu chuan Lusei tlangval pakua lai mai chu Khawlian lalin tualah chuan an rawn chhuak ta hlawm a. Silai keng mi pali lai an awmve a. A dang zawng chuan Muzuk fei an hawl thung a. Lal in tualah chuan Bawh hlate an la han chham fiam vel a. Chutia hlim taka an awm lai chuan an piah deuh aṭangin tu emaw hian,"Che tawh suh u. Anih loh chuan kan kâp ang che u" a rawn ti ta thut mai le. Luseiho chu rang zet mai hian aw lo chhuahna lamah an hawi nghal ṭhap a. Tlangval pahnih anmahni Silaia tinreng chunga an lam lo pan mek hi an hmu ta a. Tlangval pahnihten lal in tual an rawn thlen chuan Lusei tlangval pakhat chuan nui chung hian,"Hmar tlangval za tel zingah Ngula leh Chawna chauh maw minlo umzui ngam awm ni" a lo ti a. Chawna chuan,"Tunge inih,engvanga min rawn bei nge innih. Ṭha taka insawiloh chuan kan kap ang che u. Hual beh vek inni tawh e" a han ti a. Mahse chu tlangval chuan,"Tute nge innih ka hrechiang khawp mai. Mahse kei erawh tunge ka nih in hre ngai dawnlo ani. In pahnih chauh khan min hneh theih in ring ani maw. Min han bum te in tum ngawt a. Zankhua in ralveng kan indah ve bawk asin. Naute u,pahnih chauh annih hi. Kap rawh u" a ti thut mai a. Luseiho pawh chuan an tam hneh em avangin an zuam ngang mai a. Silai keng ho chuan an Silai an chuh thut mai le. Chu veleh Lal mual sir lam aṭang leh Ngula te lam aṭang chuan Silai a puak ta zawt zawt mai le. Lusei tlangval Silai keng pahnih chu an thal nghal tawp a. Luseiho pawh chuan an rawn kap zawm ve zat a. Mahsela an che buai ve deuh nen an tum an fuh ve lo hlauh mai. Silai mu han sawh buai vel na hun a awm.tawh lo bawk nen Chawn leh Ngula chuan an Chempui phawrhin Luseiho lamah an tlanphei nghal a. An ṭhiante pathum pawh an bihrukna aṭangin an lo tlanchhuak ve nghal bawk a.

  Lusei tlangvalte pawh an awm mai mai biklo. An hruaitu ber chuan,"Naute u,zam hlek suh u. Milu kan hawn belh dawn e" tiin a naute chu ṭan khawh turin a lo fuih ve bawk a. Ngula te an thlen phei hma chuan Luseiho chuan Feiin an rawn khawh nghal zat mai a. Mahsela Ngulate chuan an lo khak per hman hlauh mai. Luseiho dinna an va thlen phei chuan tlangval pakhat hian Ngula cgu Feiin a rawn chhun zawt mai a. Mahsela Ngula chuan lo khak perinFei hmawr lehlam chu a man a. Fei chu a thel zawt mai le. Fei keng tupa chu ṭe ṭhawtin a kut a dawm nghal zat a. Ngula chuan hnung lama thal huang khawpin a han tlawh leh zawt mai a. Ngula leh Chawna hmaa ding zo reng reng an awmlo. Rei pawh an inbeih hmain Lusei tlangval pali lai mai chu an tlu leh tawh a. A thih em zawng an la thilo. A bak zawng chuan an hriamhrei an dah thla a. Ngulate chuan lal in tualah chuan an ṭhut khawm tir a. A tir lama an kahthluk pahnih bak chu nunna chan an awmlo a. Lusei tlangvalho an tlawm takah chuan Ngula chuan antir lama an mahni lo betu pa hnenah chuan,"Tlangval tuge inih le. Engvanga min rawn bei nge inih. I sawi loh chuan ka that ang che" a han ti a. Mahsela chu pa chuan,"Min that nghal law law mai teh.Hmar ho hnenah engmah sawi ka duhlo e" a lo ti a. Ngula chuan,"Chuti anih ahnu keipawhin engmah zawh chhunzawm che ka tum tawhlo e" tihpahin chu pa chu sah mai a han tuma. Mahsela tlangval pakhat chuan,"Ngula,zahngai teh" a rawn ti a. Ngula pawh chuan a thil tih tum chu an ṭhulh leh a. Amah lo be tu pa chuan,"Ngula,kei hi Lianzela, Khawlian tlangval ka ni a. Ani kha Bulliana ,Khawlian tlangval ve tho ani. Khawlian khua in rawn run ṭum khân Silai mu leng velin a farnu neihchhun a deng palh hlauh mai a. Thlakhat a vel zet kan enkawl hnuin kan inchhan thei ta silo a. Bulliana hian a tuar em em a. A farnu phuba lak nan a Hmar ho a thah hma chuan a lungawi theihloh tur thu a sawi chamchi a. Kan indang zo talo ani. Khawngaihin nunna chu i lak belh tawhlo ang u" a rawn ti a. Ngula chu a ngawi vang vang a. Pasalṭha Chawna chuan,"In vai hian Khawlian tlangval vek emni innih?" a rawn ti a. Lianzela chuan,"Nilo e,kei leh Bulliana chauh hi kan ni. Midang ho zawng hi Vanbawng tlangvalte anni e" a rawn ti a. Chawna chuan,"Tunah chuan a nih tur ang ang ani zo vek tawh a. Khawlian tlangval pahnih hian min zui hawng anga. In Silaite pawh kan la bawk ang. A bak zawng hi chu in khaw lamah hawng ula. In lal hnenah he thu hi va thlen ang che u. In Silaite leh in tlangvalte hi in rawn tlan dawn nia" a ti a. Chawna bawk chuan,"Hliam na lutuk in awm lo a. Vanbawng kai chu in thleng thla thei mai ang. In ṭhiante lu pawh hi ak hawng nghal ang che u" a han ti leh a. Vanbawng tlangval pakhat chuan,"Kan ṭhiante lu hi kan hawn theilo ang. Sapela ramriak tur anga lokal kan ni asin. An chhungte hmel kan hmu ngam dawnnlo ani. Kan lal pawhin min hnawtchhuak duh mai ang" a rawn ti a. Chawna chuan,"Duhthlan tur in nei chuang em ni. In lalin a thah em loh che u chuan a tawk ani mai. Tunah hian kal nghal ula. Tlangval pahnih leh Silaite erawh hi chu kan hawn ve thung dawn ani." a ti a. Vanbawng tlangvalte tan pawh duhthlan tur dang awm chuang heklo le. An ṭhiante hliam an tuam zawh hnu chuan an khaw lam pan turin an inzui chhuak hnak hnak mai a. An kal liam hnuin Ngula chuan,"Damin an in thlen zo ngut angemaw chu" a rawn ti a. Chawna chuan,"Han thihpui tham hliam a awmloh kha. An chau lutuka an lumhlum te anih ngawt loh chuan" a lo ti a.

     An mi mante an phuar fel hnuin Ngulate chuan Vanbawng tlangval an kah hlum tak pahnihte ruang chu an la han phum leh rih a. An phum fel hnuin Ngula chuan,"Pa Chawn,in te hi kan hal vek mai dawn em ni. Kan hmelma ho tan ṭanhmun rem tak anu dawn ani" a han ti a. Mahse Chawna chuan,"Hal lah lo e. Kan la luah tur ramah hian khawhlui pawh kang lo se ka duh ani. Ti hian ding reng sela. Lal dang helai rama lo kai tumte pawhin an rawn hmu anga. Khawlian khaw ropui tak a tlukchhiat tak dante an ngaihtuahin he tlanga awm hi thianglo angah an ngai dawn ani" a lo ti a. Ngula pawh chuan a hnial duh ta lemlo a. An khaw tlangval Ngaihkhawlala lu chu puana tuamin Iptepuiah a thun a. An Bawk khawhna lam pan tur chuan kal mai an tum a. Mahsela Bulliana chu a hel tlat mai. Ngulate hnenah chuan,"Ka farnu thihna khuaah ngei hian ka lu nghah ka duh ani. Min that mai rawh u. Min hruai lui thei chuanglo ang" a ti ta tlat mai le. Ngula ten an han vau ngial pawhin a kal duh hauhlo a. Hmar ho khaw lama kal ai chuan chulai hmuna thih mai chu a duh ta tlat mai. Ngulate lah chuan han thah mai an duh biklo a. A tawpah Ngula beidawng chuan Bulliana chu hruiin a hling lawk a. A hnuhin a hnuk ta mai a. Bulliana chu an ṭang ve deuh na a Ngula tha chu a hneh ngang silo a,kal pawh kal mumal lo in a petek nawk nawk a. A tlu leh hlawl ṭhin a. Ngula lah chuan a hnuh chhunzawm reng a. Khua an pelh fel hnu erawh chuan Bulliana pawhin luhlul a chhuah chhunzawm peih talo a. Tlangval pathumte chuan Hma lamah chhawmin Ngula leh Chawna erawhin hnung an dawl a.

      Khawlian kawtchhuah aṭanga an chhuah leh hnu chuan Ngula leh Chawna chu hnung lama umzuitu an awm leh awmloh ngaihven pahin an tawi khawmuang deuh a. Ngula rilru hah chu a hui leh pap ṭhin a. Pasalṭha Chawna chuan,"Ngula,enge i ngaihtuah a?" a rawn ti a. Ngula chuan,"Pa Chawn,Zarkimi nena kan inneih hi a remlo ani ang e. Vanbawng lal chu a tlangvalte kanlo thah avangin a ngawi mai mai hauhlo anga. Leido khua kan nih chuan kan tan kawng a ping tawh dawn em mai. Zarkimi lo chu tumah dang ka ngaihtuah thei bawk silo a" a ti ta phawng mai a. Chawna chuan,"Ngula,a hma aṭang tawhin Lusei nula i neih hi ka duhpui hauhlo che a. Kan hnam pasalṭha inih angin kan chipui ngei nei la ka duhpui ṭhin che a. Mahse i rilru ka thlak tir theilo che a. Thlak tir pawh ka tumlo che. Zarkimi hnena i thutiam chu i hlen ngei ka duhpui che ani. Mipa in thu kan tiam tawh chu kan hlen ngei tur ani. Leido khua tih vel mai mai vanga Zarkimi hi i nei ngamlo anih chuan pawnfen feng tlak ini ang" alo ti a. Ngula chuan,"Neih ngei chu ka tum alawm.Mahsela ka hlauhthawn zawk chu Zarkimi chhungte tan hian ani

      An fanu lo hruai bo ta daih ila. Leido kan nih si chuan an tan a hlauhawm thei ani" a han ti a. Chawna chuan,"An hriatloh laia i ruk miau chuan tunge dem thei chuang ang. An duh leh kan khaw lamah an rawn zawng anga. Kan lo kaphlum vek mai dawn ani" alo ti sam et a. Ngula pawh chu tlemin a hlim leh ta deuh a. Chawna bawk chuan,"Ngula,ka hrilh ang che. Lusei nula nupuia i nei anih ngat chuan khawtlangah pawh dem i hlawh viau maithei nia. Tuna i awm ang ngawt hi chuan i awm theilo ang. Nangmah itsik tu che tamtak an awm ve tih hre reng ang che. Luseiho nen hian tunhma aṭangin kan inrem thei ngailo a. Khaw mi tamtak hian an ngaina lo ani. Mahse i hmangaih tak tak anih chuan chungte mai mai chu i tuar ngam tur ani" a rawn ti leh a. Ngula chuan,"Hmangaih berte nen chuan engpawh kan tuar tlang ngam ang chu" alo ti a. An nui duh hak hak a. Chawna chuan,"Hei keipawh kum upat lamah nupui ka nei chauh a. Ka ṭhiante fate pawh ka rim hman hial asin. Nupui neih vat hi i mamawh ani" rawn ti a. Ngula chusn,"I hmu zolo ve reng reng anih kha mawle. Tuna mi pawh saw Siala in thlem thluk ani lawm ni" nui chungin a han ti a. Chawna chuan,"Mai mai chuan aw,ka lem thluk ve ngei anih saw. Kan khaw tlangvalah kha chuan a to ber ka ni asin. Khawtlang ṭhatna tur ka ngaihtuah nasat lutukna lamah nupui neih lam ka hawi vat theilo zawk ani" a lo ti vat a. Ngula chuan,"A,chhuanlam fahrah te te hi chu kan nei chawk ania. Sepui leh Darbu maw in pek a" ala ti ta deuh deuh a. Chawna chuan,"Ngawi mai mai teh. Sepui chiah anih kha aw. I hriat ve reng kha" alo ti a. Buaina tawk lo ang maiin hlim takin an Bawk khawhna lam chu an pan zel a. Ngula rilruah erawh eng dang mah a leng theilo . Zarkimi nen an inneih theihloh mawlh mai chu a hlau a. A nu leh pa ten an lo phal loh mai pawh a ring deuh a. Bakah leido khua annih chuan Zarkimi nunna thlengin a tawrh phah theih dawn avangin fimkhur taka chet.a thawh angai a. An buai zual tak tak hmaa Zarkimi hruai ngei chu a tum ta a.

(THUNAWI-Khawlian khua rauhsan anih hnu,Luseiho Vanbawng lama an kai hnu hian Hmar leh Lusei hi an indo reng a. Khua in hal sak leh inrun ang chi chu a awm lemlo a. Sap hoin Mizoram an rawn awp zui bawk nen,in thah leh in run chiam chiam a awm lemlo ani. Rawlrala chet leh Ram inchuh chang erawh a awm fo ani)

                   Ṭhen-66

      Khawlian khaw hlui an chhuahsan hnu chuan buaina dang engmah tawkloin Ngulate chuan Pachiau ngaw,an Bawk khawhna lai chu behliang mun hun velah an thleng phei a. An lovah na lamah Ngaihkhawlala thah anih avangin tumah an lo bung lova. Ngulaten tlangval pahnih phuar chunga an rawn kai an han hmuh chuan Hmar tlangvalho chu an thin a sa phat mai. Vanbawng tlangval pahnihte chu khawih an tum hlawm a. Mahsela pasalṭha Chawna chuan an mi man te chu in pakhatah chuan a hruai lut daih a. Ngula chuan an ṭhian dang ho hnenah chuan thil awmzia alo hrilh fiah mawlh mawlh bawk a. Ngaihkhawlala thah anih chhan an han hriat chuan Hmar ho chu an thinrim zual sauh mai a. Ngaihkhawlala thattute chu thah ve nghal mai an duh hlawm a. Mahsela pasalṭha Chawna chu pawnah rawn chhuakin tlangvalho hnenah chuan,"Nau te u. Kan unaupa an rawn thah avangin in thinrim takzet tih ka hria e. Mahse tunah chuan tumahin kut kan thlak tur anilo. Luseiho Silai pali lai kan man sak bakah an tlangval pahnih kan kaphlum bawk a. Kan unaupa phuba chu kan la tawh ah ngai ila aṭha ange. Lusei tlangval kan man te erawh hi chu an chungchang kan la ngaihtuah ṭha dawn nia" a ti ta a. An pasalṭha leh an hruaitu berin chutianga a rawn tih takah chuan tlangvalho pawh chuan an thiltum chu an ṭhulh leh ta rih a. Pasalṭha Chawna chuan an val upa awmchhunte leh an pasalṭhate chu an ko khawm nghal sawk sawk a. In pakhatah chuan lûtin Lusei ho chungchang chu an khel a. Chawna chuan,"Kan sawi tawh ang khân Lusei tlangval pahnih kan kah hlum bakah kan hliam nual a. Hei an Silai pali lai mai kan rawn man sak bawk a. Luseiho hi an ngawi mai maiin ka ringlo ani. Palai an rawn tir anihloh vêk pawhin phuba lak tumin an rawn kal leh ngei dawn a. Chumi hun atân chuan engtia lo inbuatsaih nge ṭha intih le?" a ti a. Parvachawm val upa chuan,"Luseiho chu phuba la tura an lo kal anih ngat chuan a siruk lain an rawn thawk chhuak ngei anga. Keiniho zawng tân hi chuan dan hneh rual anni dawnlo ani. Chuvangin hun reilote chhung atan Bawk hi chhuahsan mai a ṭhalo maw. Kan khaw lamah te kir leh ila. Ṭan lo khawh tepawh a nuam zawk ang chu" a rawn ti a. Mahsela pasalṭha Neihthanga chuan,"Kan Bawk hi kan chhuahsan leh anih ngat chuan kan dawizep hle ani ang. Helai hmunah hian ṭanhmun kan lo khawh dawn ani. Tunah hian Luseiho lo dang tham chu kan awm tho ani. Khaw lamah lamkal tir ila. Tlangval ṭhenkhat rawn tirh belh mai zawk sela aṭha zawk ang" a lo ti a. Leisen Val upa pakhat ve thung chuan,"Helai ramah hian Luseiho kut tuara kan thih vek in duh em ni. Chutiang anih ngawt loh chuan chhuahsan mai a ṭha zawkin ka hria" a rawn tive a. Chu veleh pasalṭha Chawna chuan,"Henglai ram thleng thleng hian tlanchhe leh mai turin kan kal lo ani. Mahni sa himna zawnga tlanchhe duh in awm chuan tunah hian in kal nghal thei ang. Luseiho chuan engang chiaha huaisen nge kan nih re ve reng reng sela ka duh ani. Kan Bawk khawh lai tlansan duh in awm anih chuan in kal thei ang" a ti ta a. A sawi chuan tumah ṭawng chhunzawm loin an ngawi ṭhap a. Pasalṭha Chawna vek chuan,"Awle,helai hmuna lo nghah chu ṭha kan ti tlângah kan ngai ang. Luseiho hi an rial rei dawn hauhlo a. Vawiin aṭangin kan inbuatsaih nghâl anga. Ralveng tepawh kan indah nghal dawn nia" a han ti a. Thil pawimawh dang an sawi zawh hnu chuan pasalṭha Chawna chuan tlangval zawng zawng chu a ko khâwm a. An hnenah chuan,"Awle,kan unaupa Ngaihkhawla phuba lak nan Lusei tlangval pahnih kan that a. Kan thiltih hian Lusei ho lung a tiawi dawn hauhlo ani. Chuvangin phuba la tura an lokal ngei kan ring a. Chumi atan chuan vawiin aṭang hian kan lo inbuatsaih dawn ani. Tu pawh hlau a tlanchhe duh chu vawiin la la hian Bawk hi chhuahsan turin ka duh ani. Mi huaisen tamtak zinga dawizep alo awmve kha a pawi thei zawk tlat mai. Mahni sahimna zawnga tlanchhe duh chu in kal thei ang. Eng buaina mah in tawk zui lo ang" a ti ta a. A beiseilo tak maiin tlangvalho chu an au dur dur mai a. Bawk chhuahsan tum reng an awmlo a. Pasalṭha Chawna pawh a lungawi hle tih hriat takin inchhung lamah a lut leh ta a.

      Chumi ni tlai lam aṭang chuan Ngula te chu Luseiho lo dang chat thei ngei tur chuan an inbuatsaih nghal char char a. Ralveng te khân hrang hrangah in dah zelin a khat tawkin an inchhawk renga . Zan lamah pawh Bawkah riak vek loin a tam zawk chu ramhnuaiah an riak vek ani. A tuk lamah pawh tumah lovat tura thawk chhuak loin Luseiho an lo kal huna an lo beih dan tur vel leh ṭanhmun turte an singsa a. Chhun chawfak zawh hnuin Chawna chuan khawtin aiawh pasalṭha te chu a ko khawm leh a. An hnenah chuan,"Luseiho an lokal hunah chuan Bawkah hian val upate leh tlangval ṭhenkhat nen chauh kan awm dawn ani. A bak zawng chu chhak leh thlangah inlo inzar pharh anga. Kan beiseiloh ang thil a thlen palh takin inlo in ralring dawn nia" a ti a. An ruahmanna ang chuan Bawk chhak lam ngawah Ngula hoin tlangval sawmnga an awm anga. Bawk thlang lamah Neihthanga hoin tlangval sawmnga vel bawk an awm leh ang a. A bak zawng chuan pasalṭha Chawna hoin Bawkah Luseiho chu anlo dawngsawng dawn anga. Bawk chhunga awmte Luseihoin an rawn kap anih chuan Luseiho hnung lam aṭangin Ngula leh Neihthanga hoten an rawn hual anga. Ruang chaihcheh thlakin an hup barh thei dawn ani.

      Khawlian khawhlui an chhuahsan ni aṭanga ni thum aliam hnu pawh chuan Luseiho hmel reng reng alo la lang lo mai a. Ngulate tân pawh rorel thiam a har hle tawh a. Luseiho chuan khaw lam an lo va bei mai ang tih tepawh an hlauthawng deuh a. Chuvangin khaw lamah pawh lo inralring reng tura hrilh turin lamkal an tir a. A beisei anga Luseiho chu anlo lang vatlo anih chuan Ngulate tan pawh lovah ṭhulha ralven reng ngauhna a awm dawn silo a. An tan pawh in ven zui reng a harsa dawn ani. Mahsela an beisei ang ngeiin tuk khat chu Ngulate ho an hmalak dan turte sawiho a an ṭhu khawm laiin Chhim lam khân a ralvenga an dah tlangval pahnih chu hmanhmawh takin anlo tlan hlawk hlawk mai a. Ngulate awmna an rawn thlen veleh pasalṭha Chawna chuan,"Naute u,eng thil nge ni ta?" alo ti var a. Tlangvalte chuan,"Luseiho an lo kal mek. Sawm chuang zet anni ang. Sial pawh an rawn kai ani" an rawn ti a. Chawna chuan,"Ngula,Neihthang,in awmna tur lamah han chho thuai rawh u. Inremna siam tuma lokal ringawt annih loh takin" a ti nghal a. Ngula leh Neihthanga chu an naute ho nen ngaw lamah an lut bo diak a. Pasalṭha Chawna pawh chuan tlangval la bang zawng chu Bawk chhunga an in sak hoah chuan a luhtir a. Amah leh an val upate hoin pawn lamah nilum ai niawm takin an ding chhuak ve bawk a. Rei fe an nghah hnu chuan chhim lam khân aṭangin Lusei ho chu an rawn inzui chhuak diah diah mai a. An pasalṭga ni ngei tur hian thangchhuah diarkhimin hma a rawn hruai vauh vauh bawk a. A hnung lamah chuan tlangval sawm rual vel hi sial pali kaiin an rawn kal ve bawk a. A hmalama kal pangate chuan Silai an pu vek a. Pasalṭha Chawnate chu an dinna ngaiah ding rengin Luseiho rawn thlenphei hun chu an lo nghâk a. Chawnate dinna lai an lo thlen veleh Chawna chuan,"E khai,khawi lam aṭanga lokal nge innih le. Khualpang zin satliah chu inni lo tawp anga. In thawk rip em em mai lehnghal" alo ti vat a. A hmahruaitu ber chuan,"Lal ropui tak Liankeua lalna khua Vanbawng aṭanga lokal kan ni e. Kei hi pasalṭha Khuangliana ka ni. Kan lo kal chhan chu in ring thiam maiin ka ring" a rawn ti a. Chawna chuan,"Inchhung lamah lutin kan sawiho dawn em ni ang" alo ti a. Mahse Khuangliana chuan,"Hmarho thu thua awm tur kan nilo e. Hetah hian kan sawifel thei reng alawm" a rawn ti a. Khuangliana bawk chuan,"Kan tlangval pahnih lo kaphlumin midang pawh in rawn hliam nual mai a. In chunga phuba la tura lokal hial awm kan ni. Mahsela kan tlangvalte pawikhawih hmasak anih avangin a dawih zawkah kan rawn ṭang dawn ta anih hi. Kan tlangval in mante kha a damin inlo la kawl mial em?" a ti zawm leh a. Chawna chuan,"Ni e,kan thu a awm tur chu inni lo alawm. Buaina siamlo zawnga in rawn che chu a lawmawm hle mai. In tlangvalte pawh dam takin an la awm e. Mahsela Silai palu leh tlangval pahnih tlan nan chuan Sial pali chauh chu a tawklo ani" a han ti a. Khuangliana chuan,"Ni e, a tawklo tih chu kan hria lawm. Mahsela in mi man chhungte neih zawng zawng ani miau si a. An Silaite nen a tlan nan Sial pali chauh an nei thei ani. Kan lal hriatpuina tello a lokal annih avangin kan lalin a pui duh silo a" a rawn ti a. Chawna chuan,"Tlangval pahnih leh Silai pahnih in hawn thei ang. A bak chu a phu tawk tlanna in rawn ken leh hunah kanlo pe ang che u" a ti ta a. Vanbawng pasalṭha Khuangliana thirim chu a sen awp awp tawh mai a. Insehruh ṭeuh chung hian,"Tunah chuan in chan a ṭha zawk ani thei. A tlawm zawka in ṭan hun ala awm ve chek ang chu" a rawn ti a. Vanbawng lam tan engmah tihtheih a awm chuanglo a. Lungawi vaklo chung chuan Tlangval pahnih leh Silai fung hnih chu an la ta a. An inhlan fel hnuin Chawna chuan,"Hei tukṭhuan tepawh kan la kil tlang ang chu mawle" a han ti a. Khuangliana chuan,"Helai hmunah hian rei kan awm duhlo e" alo ti hluk a. Chawna chuan,"In duh miau loh chuan in nawr luih theih thu awm hek suh. Tluang takin in kal dawn nia" a ti a. Khuangliana chuan,"Le,naute u i kal tawh ang u" tih pahin a inher vut a. A anaute ho chuan an zui mai a. Thui vaklo an kal hnuin Khuangliana chu alo hawi let a. Chawnate hnenah chuan,"Helai hmuna khua in din hi in tifuhlo viau ang" ala rawn ti hram a. Chawnate chuan engahmah anlo ngaihsak lem hleilo a. An kal liam tur chu tifuh inti takin an thlir a.

     Vanbawng tlangvalte an liam hnuin Chawna chuan,"Ka rin aiin a awlsam daih mai. Sial pali leh Silai fung hnih kan neih belh ringawt alawm" a ti a. Parvachawm val upa chuan,"Ka ngaih a ṭhalo lek lek zawk mai ka ti. A lawmawm hle mai" a rawn tive bawk a. Vanbawng lam an liamfel takah chuan inchhunga biru ho pawh an lo chhuak sap sap a. Ngaihṭha takin an titi siam siam a. An hlawhtlinna avang chuan an hlim tlang hle mai. Mahsela chutia inthlahdah taka an awmlai chuan chhim lam ngaw aṭangin Silai alo puak zawt zawt mai a. Bawka awm Hmar tlangvalte chu phen tur zawngin an tlan kual nghal a. Silai chu a puah chhunzawm reng a. Hmar tlangval pakhat chu a lua Silaimu in a den avangin ka pawh chhawnloin a tlu thal nghal tawpa. Ṭhenkjat hliam tuara ṭe rawng rawng tawk lah bo lo. Chawnate chuan silai lo puahna lam chu an tum bik pawh nei lemloin an kap ve nghal a. Rei pawh anilo. Silai puahna chu a rawn hnai tial tial a. Ngaw chhunga ṭang chuan,"Vanbawng pasalṭha Khuangliana ka ni e. Kan unaute phuba la tura lokal kan ni" a rawn ti lang lang a. Chu veleh ahma aia nasa zawkin Silai a rawn puak leh zui a. Mahsela Luseihoin Bawk an rawn luh hma chuan an chhak leh thlang lam aṭangin Silai a rawn puak ve leh ta zawt zawt mai le. An beiseiloh lam aṭanga Silai mu an dawn avangin Vanbawng lam chu an chan a chau ta hle mai. Chutih mek laiin Pasalṭha Chawna leh a hote chuan an rawn nawr let ve bawk a. Vanbawng lam chu an chan a chauh tak em avangin tlanchhe chungin Silai an hmetpuak zui a. Hmar ho chuan aw rawl tawp chhuahin an umzui nghal a. Vanbawng ho pawh Silai hmetpuak chungin an tawlh hnung zel a. An tam ve deuh avangin Ngulate tan pawh pawngpaw bawh ngawt ngam anih loh bakah Silai an la hmetpuak ve reng bawk nen. Mahse Ngulate pawhin Vanbawng ho chu thah ngei tumin an um ve zel a. Silai an in kah chhawk dap dap reng a. Mual engemawzah an in um hnu chuan Vanbawng ho chu Tuivai lui lamah an tawlh liam zel a. Tuivai lui an hnaih deuh hnu phei chuan Silai pawh hmetpuak tawhloin a chak thei ang berin an tlan a. Ngulate pawhin anla um chhunzawm reng tho a. Tuivai lui an zuk thlen chuan Vanbawng ho chuan Lui kama lung hmunah ṭan an lo khawh tlat a. Tlema lui huang zim na lao deuah chuan Tuivai lui chu an lo dai kai a. A dai kai hmasa ho chuan Ngulate chu an lo kap ve leh thung a. An ṭan hmun a rem em avangin Ngulate tan pawh han nawr luih vak ngaihna a awm tawhlo. Silai han hmetpuak ve mahsela awmiza a awm tam lo hle a. Lui dung an thlen thlak fel meuh chuan Vanbawng lam chuan lui anlo pal kai fel.vek hman tawh ani.

      Chutianga an hmelmate ho lam taka an chhuah takah chuan Ngula chu a zak hle mai a. Pasalṭha Chawna hnenah chuan,"Pa Chawn,ka thiamloh vek ani. Bawka rawn lut ho zawng chauh kha kalo ngaihven a. Chhim lam khân kha ven na chang ka lo hrelo ani" a han ti a. Chawna chuan,"Ngula,keipawhin khatiang thil kha ka beisei phak hlei nem. Ka lu ka hloh ṭhelh anih kha. Rawn kap vat lo ula zawng heta ding tur hi ka awmlo hial awm e"a lo ti a. Chutih lai chuan Neihthanga chuan,"Chawna,kan umzui zel dawn em ni?" a rawn ti a. Chawna chuan,"Kan Silai kah rikna mual leh Vanbawng ram hi a in ep chiah si a. Umzui zel chi anni lovang. An ram chin ani tawh a. An tan ṭan khawh a awlsam tawh dawn em mai" a han ti a. Chawna bawk chuan,"Naute u,vawiin atân chuan tawk rih rawh se. Kan hmelmate hi kan kirsan anga. Kan hnu chhui hawng pahin Bawk lam kan pan dawn nia" a ti a. Tlangvalte pawh chu thuawih takin Bawk lamah an kir leh ta a. An hmelmate an umna laiah zel kalin Bawk lam chu an pan ta a.

      An Bawk khawhna mual an thlen dawn ṭep thleng pawh chuan ruang emaw,hliam emaw pawh an hmu hauhlo a. Mu zuk fei leh Chempui ilo bakah Fungki te an chhar nual mai a. Hmun ṭhenkhatah chuan Thisen tepawh alo baw zel zul bawk a. An Bawk khawhna mual an han thlen chh chuan mitthi ruang pahnih hi thingzung thlar phenah alo awm tlat mai le. An han en chian nak chuan ruang te chu tudang niloin an mi man Bulliana leh Lianzela te an ni tlat mai. Ngulate chuan mak an ti hle mai a. An lu lah a la invuah reng mai si a. Ngula chuan ruangte chu an kai thal nawk nawk a. Chutah mak tih hmel tak hian,"Pa Chawn,hnung lam aṭanga kah annih ngei hi. A lan dan chuan hnai tak aṭanga kah annih hmel" a rawn ti a. Chawna chuan,"Tunah chuan Vanbawng khua nen kan buai tak tak dawn ta anih hi. An tlangvalte hetia an thah duh danah hian thil pakhat chiah a chhan a awm thei. An lal leh upate hnenah an tlangvalte chu kan lo thah daih tawh thu an sawi ngei anga. Buaina a inṭan dawn chauh ani hi. Tunah chuan Vanbawng khaw mipuite mai niloin an khuaa awm mek Khawlian mipui ni ṭhinte thin pawh kan ti ur dawn ta ani hi. Eng pawn ni sela. Ruang te hi ṭha takin phum phawt mai teh ang u" a ti a. Tichuan Ngaihkhawlala an thah avanga an man tak mi pahnih an khaw mi leh saten an kah hlum takte ruang chu an phum ta nghal a. An phum zawh veleh Bawk lamah an kal zui nghal a.

 Bawk an luh chuan ni pawh suk chen vel awrh chauh ani tawh a. Vanbawng lamin an kah hlum tak ruang pakhat chu val upate chuan in pakhatah lo dah lutin hliamte an lo bawisawm ve bawk a. Ngula chuan an khaw tlangval ruang chu a thlir ngawih ngawih mai a. Pasalṭha Chawna chuan,"Ngula,i thiamloh ani hlei nem. Khatiang thil kha tumahin a thlen kan ringlo ani" a rawn ti a. Ngula chuan,"Engtin nge tlangval za rual dawn kha ka lo hmuh loh theih le. Ka mit leh beng ka chhi ṭha tawklo ani. Engin nge maw min mawlh tehreng ni" a ti a. Chawna chuan,"Tumahin kan hmu bik hlei nem. Phuba lakna hun ṭha pawh ala awm mahna le" alo ti a. Chumi hnu chu Vanbawng lamin an kah hlum tak Lungthulian khaw tlangval chu an khua ngeia phum an duh avangin tlangval sawmhnih vel hian Lungthulian lam panin an zawn liam ta nghal a. Ngaihkhawlala lu pawh an ak tel nghal bawk ani. Ngula erawh ruang zawn zingah a tel velo thung.

      Luseihoin an rawn thah tak tlangval ruang zawn tute an liam fel hnuin Ngulate chu hmalak zel dan tur sawiin an ṭhu khawm a. Pasalṭha Chawna chuan,"Awle,kan dinhmun kan hre ṭheuha. He ram kan luah theihna anih dawn phawt chuan ka thisen far tawp thleng pawhin ka ṭang dawn ani. Helai hmun venhim nan hian kan unau tamtakin an nun an chan tawh. Tunah chuan engvang mahin kan chhuahsan a thiang tawhlo ani" a han ti a. Val upa pakhat chuan,"Ral kang aṭanga ven reng zawng a ngaihna a awm dawnlo ani. Khua kan din dawn anih rau rau chuan fur ruahtui tlak hmaa luah mai ṭhain ka hria. Tun ang renga kan awm chuan châk lakna a hla si a. Kan inhloh zo mai ang. Kan khua aṭangin a hla chuanglo a. Kan insuan phei mai aṭha zawkin ka hria. Anih loh vek chuan kan chhuahsan law law a ṭha zawk ang" alo ti a. Chawna chuan,"Ni e,Khua kan din ngei angai ani. Luseiho hi kan hlau lo ani tihlan nan hrim hrim pawh" alo ti a. Chawna bawk chuan,"Vawiin a Bawka rawn kalho zingah khân Khawlian khaw mi leh sa lo ni tawh pasalṭha pakhatmah an tel ve lo a. An lo kal duhlo ani ngei ang. Mahsela kan mi mante an thih takah chuan an khaw mi annih avangin an thinrim viau ngei ang. Nasa taka kan inbuatsaih zui angai dawn ani" ati a. Tichuan a tuk lam aṭanga lo vah chhunzawm nghal an rel a. Ralveng erawh nitin an indah anga. Tin,an khaw mipuite pawh an hruai lut ṭan tawh dawn ani.

     An rorelnate an zawh hnuin pasalṭha Chawna leh Ngula chu an la inbe fal a. Chawna chuan,"Ngula,kan pasalṭhate zingah chuan nang hi ka mi rin ber ini a. Thi pakhat min tihsak thei angem?"a ti a. Ngula chuan,"Ka theih zawng anih chuan engtih mah ka hnial lo e. Enge ti tura min duh le" alo ti a. Chawna chuan,"Hei khaw mipuite kan suan phei ṭan dawn a. Luseiho hian chet an rawn thawh thut mai thei a. Mahsela helai hmun anlo thlen hmaa an ruahmannate kan hriat lawk theih chuan kan lo inveng thei dawn ani. Chumi atan chuan ka mamawh che ani" a ti a. Ngula chuan,"Kan mipuite himna tur anih phawt chuan eng pawh ka ti ang e" alo ti a. Chawna chuan,"Awle,Nang leh tlangval dang pathum Vanbawng khaw lamah in kal anga.Vanbawng khua in va thlithlai dawn ani. In thil hmuh apiang he lamah inlo thlen zel dawn nia. Buaina dang kan tawkte anih loh chuan naktipah chhuak nghal ula ka duh ani" a ti leh a. Ngula pawh chuan rem alo tive mai a. Pasalṭha Chawna hnenah chuan,"Nupui ruk dan tur zirchian pah pawh ani mahna" a han ti a. Chawna chuan,"Ngula,tunah rih chuan khatiang lam kha theihnghilh rih a ṭha ange" alo ti a. Tichuan an riahna hmun tur lam ve ve panin an kal hrang ta a.

     Amut hmunah Ngula chu a in ngaihtuah nasa mai a. Vanbawng lam enthla tura a kal chu Zarkimi hruaina hun remchang tak niin a hria a. Mahsela lehlamah chuan buaina ti punlun thei thil anih avangin a remchang lo hle bawk a. Eng pawh chu nisela,Zarkimi hmuh theih dan ngaihtuah ngei chu a tum ta a.

SANGHAR KHAWTHLIR

                     Ṭhen-67

     Luseiho an um kir ni aṭanga nihnih aliam leh hnu chuan Lungthulian leh Parvachawm lam aṭang pawhin tlangval an lo thlen belh leh tawh a. Pasalṭha Chawna remruat dan angin Ngula leh tlangval pali chu Vanbawng khaw lamah Luseiho enthlaa kal turin an insiam ve mek bawk a. Tukṭhuan te an ei kham hnuin Ngula leh a hote chu Vanbawng ram lam pan tur chuan an in singsa nghal a. Pasalṭha Chawna chuan,"Fimkhur takin va che ula. Rawn inhloh ṭhen lo ang che u. Lu la tura kal inni lova. Enthla tura kal mai inni tih hria ang che u. Vanbawng khaw mi leh sa pawh in tawng fuh ngei anga. Rinhlelh kai thei tura awmloh hram in tum dawn nia. In thu rawn thlen azirin keini pawh kan lo in buatsaih ange" tiin a chah a. Thil ṭul dangte an sawi zawh hnu chuan Ngulate chu Vanbawng lam pan turin an chhuak ta nghal a.

Pachiau mual,an Bawk khawh na lai an kal san hnu chuan Vanbawng khaw ram ep tlâk lamah an kal a. Ral aṭang chuan Vanbawng khaw ho chap inpho uar mai chu a lang chiang hle mai a. Ngula chuan a ṭhiante hnenah,"Vanbawng ram hi chhuah lam aṭanga kan luh chuan lovata riak ho emaw,sapela ramvak nen kan in tawh palh mai a hlauhawm a. Chuvangin Chhim lam aṭangin Vanbawng khua kan pan mai dawn nia. Tuivai lui pawh hi khaw en lai chuan kân lo ila a ṭha ang. Kan boruak a fuh lo chho nen. Anni pawh an awm mai mai bik awm silo a" a ti a. A ṭhiante pawh chuan an hnial buai lem lo a. Fimkhur taka kal zelin Chawchhun fak hma hret hian Tuivai lui chu an pawh thla tawh a. Lui kuangah la lut mai loin ngaw hnuaiah an la ṭhu khawm a. Ngula chuan khaw thlir a duh avangin thing kúng pakhatah hian a han lâwn a. A lawn na chu a sang viau nangin Phulrua in a bawh avangin awlsam takin a ler lamah chuan a in pakai chho zat zat a. A ler thlenga a lawn chho meuh chuan Tuivai lui pawh a lang chiang hle mai. Vanbawng lam chuan Tuivai phai lamah zaupui an ṭheh avangin Ngula chuan an lo vahna lai ṭhenkhat pawh hmu phain an thing kih tlu lai te pawh chu a hmu thei a. Tuivai kam ngaw ṭha lai an ṭheh avangin Ngulate tan pawh fimkhur a ngai hle dawn ani. Rei tawk fang a thlir hnu chuan chhuk lehin a ṭhiante hnenah chuan,"Vanbawng ho chu Tuivai phai lamah an tla fual hle a. Tuivai lui pawh hi a reh vakin ka ringlo ani. Sapel bakah Saagha mana kal tawk an awm deuh reng dawn a. Chuvangin luihnar lam kan zawh chho anga. Vanbawng ram aṭanga hla deuh hlek aṭangin lui hi kan kân dawn nia. Tuivai lui kan kán lai aṭanga minlo hmuh vaih zawngin an tan belchhung sa ang kan ni dawn ani" a ti a. Tichuan hmanhmawh hauhlo in chawchhun te an fak leh te te a. An khm hnua rei tawk fang an ṭhut leh hnuin ngaw hnuai aṭang chuan Tuivai lui hnar lam chu an zawh chho ta a.

      Vanbawng khaw mi leh sa ten an lo hmuh palh an hlauh avangin Ngulate chu luihnar lamah chuan thui deuh tak an kal chho va. A him chin tura an ngaih aṭangin Tuivai lui chu an kân ta a. Lui an kan hnu chuan chhim lamah kal tawh loin khawthlang lam panin a chho zawngin vanbawng tlangdungah chuan an kal ta a. Chho kal anih avang chuan a hahthlak hle mai a. Ṭhal khawro lai ani bawk nen tui lah chu a vang phian lehnghal a. Tlang an lawnchhuah meuh chuan Ni pawh a liam lek lek tawh a. Tlangchhi aṭang chuan hla deuh taka Vanbawng khua pawh chu a lang uar mai a. Ngula te chu thingbul nghengin an thaw hlawi hlawi mai a. Tlangval pakhat chuan,"A va hahthlak mai mai ve le. A tawp lamah phei kha chuan bawkvakin ka kal hman ṭhelh ani" a rawn ti a. An nui dar dar mai a. Ngula chuan,"Helai hmun hi chu a him viau turah ngai ila. Tlemin khua kan hnaih leh hret anga. Hmun biru deuh laiah riahna tur kan zawng dawn nia. Khua aṭanga inthup deuh hlekah zawng ila aṭha ange" a ti a. An ṭhut hahdam hnu cuan Vanbawng khaw lam panin an kal leh a. Thui vaklo an kal leh hnu chuan khua pawh a thim fel der tawh mai a. Tlema hmun nuam lai deuh an thlenin Ngula chuan,"Zanin chu helaiah hian kan riak mai dawn nia. Naktuk lamah kan bihrukna tur chu kan zawng dawn nia" a ti a. An chauh tlan deuh avangin hmun rem lai deuh chu an tifai zung zung a. Mei han chhem en hluahna chi anih vakloh avangin an riahna tur sira Kawrah chuan zanriah tur te an rel a. An peih fel veleh zanriah kil zui nghalin an kham hnu chuan ṭhut hahdam pahin Vaibel an pet kawh far mai a. An zinga naupang deuh ber Hrilera chuan,"Vanbawng khua pawh hi alian viau ang a. Khawlian khawho kha an pem chho vek awm sia" a rawn ti a. Ngula chuan,"Lian ve tak tur chu ania lawm. Mahsela mi tamtak an pem darh ve tho a. Ngai chu an awh thei tawhlo ang" alo ti a. Ngula bawk chuan,"Zanin chu hma takah mu ila a ṭha ang. Naktukah chuan Keimahin Vanbawng lamah ka va kal anga. Buk kan sualna tur hmun biru lai deuh inlo zawng dawn nia. Hrilera leh Rodingan Buk nghâk sela. Tlanloa leh Chhuangan ral ven pahin ram hi inlo fang deuh dawn nia" a ti a. Enge engemaw sawia titi reng chungin mutna turte an siam a. Ralveng dah ṭula an hriatloh avangin an vai chuan hma takah an muhil ta a.

      Ngulate chu varṭianah an tho sang sang a. Tuite chawiin an inphih fai hlawm a. Vanbawng lama chhuah hmana duh avangin Ngula chuan ei a rel nghal mawlh mawlh a. Tukṭhuan hma takah an ei hnuin a naute chu riahbuk sualna tur an zawnpui leh phawt a. Mahsela Vanbawng khaw ho feh kal tur an chhuah tak tak hmaa khawdai thlen hman a duh avangin a duh ang tak an hmuh hmain Ngula chuan a ṭhiante chu kalsan mai a tum ta a. A kal dawn chuan,"Hei engthil nge ka va tawn dawn tih a hriat siloh a. Zanhnih khat ka thang bo anih chuan ngaih ngam takin lo awm ula. Zan thum emaw,a aia rei ka thang anih chuan min rawn lam kher angai tawhlo ang. Ka dinhmun a ṭhalo ani tih hriain in kir vang vang dawn nia" tiin a chah hlawm a. A ṭhiante lah chuan tlansan an tum bik hauhlo a. Ngula ngaihngam taka a kal theihnan an aw ve mai a. Thil ṭul dang an sawi zawh hnuin Ngula chu Vanbawng khaw lam pan chuan a kal ta nghal a.

      Fimkhur taka Vanbawng khaw lam pana kal zelin fehrehsan velah Vanbawng khua chu a hnai viau tawh mai a. Mihring chetna hnuhma pawh hmuh tur a tam tawh hle bawk a. Ngaw pik chhah deuh lai zel panin Vanbawng khua chu a hnaih phei hret hret a. Vanbawng khua aṭanga leipui fing vel chauh a hlaah a awm tawh tihah chuan a hma lawkah nula inbe mawlh mawlh thawm a hre ta tlat mai le. A rilruah chuan Zarkimi a lang nghal zawk a. Tute nge annih fiah tumin a bihthla dek dek mai a. A han enchian nak chuan nula pahnih hian Fah thing ro hi phul pik aṭanga hnuhchhuah anlo tum mek hi alo ni a. An hnuhchuah mai theihloh avang chuan a thlan te hruk pahin an chawl leh rih ṭhin a. An han tawh tih hriat takin an biang te chu a tai sen hlar bawk a. Ngula chuan hmuhnawm ti takin a thlir reng a. Rei vaklo a thlir hnu chuan nulate chuan Fah thing ro chu an pawh chhuah mai theihloh avangin a lang chinah tan mai an tum ta a. Ngula chuan tunge anih an hriat a rin loh avangin Vanbawng nula pahnihte chu a va pawh phei a. Amah an lo hmuh hma chuan a aw a thian hmasa phawt a. Nula pahnihte chu Ngula lamah an lo hawi rual ṭhawt a. Ngula chuan,"Kha in va chau tawh awm mange. Puih te in ngai em?" a han ti a. Nula pakhat chuan,"Chau lo e. Hei Fah thing ro hi tan kan lo tum mek anih hi. I ramvak em ni?" a lo ti a. Ngula chuan,"Hei lovata riahluh pahin therlo kah tur ka zawng dawn maw ka tia. Khawnge ka lo pui ang che u" tih leh nulate awmna lam pan chu a rual a. Nulate chuan," A ngailo e" an lo ti ve lawm lawm a. Mahse Ngula chuan engahmah ngaih sak lo in Fah thing ro chu anhmawrah a vuan lawk a. Phul pik aṭang chuan a pawt chhuak ta hrawih hrawih mai a. Nula pahnihte chuan ngawi rengin an lo thlir tlawk tlawk mai a. Ngula chuan an hrei ken chu laksakin a tan leh nghal mawlh mawlh a. Reilote chhungin a ek phel leh nghal vek bawk a. A ek zawh vek hnu chuan a thlan te pawh a luang ve nghiai nghiai a. Nula pakhat chuan a zialdam leh tuithawl rawn pek pahin,"Kha tuite hi in la. I thlan te kha hrufai rawh khai. Lawmthu han hrilh dan tur che pawh kan hrelo e a." a rawn ti a. Ngula chuan,"Lawmthu sawi a ngai hlei nem. Kan tih theih ve tawk anih kha" tihpahin Nula ho sir deuhah chuan a ṭhu a. Mak tak maiin nula ho chu an ṭawng mawh kher mai. Ngula chuan ral anih an ring ni ngeiin a hre ta a. A thlan a hruk mawlh mawlh laiin nula pakhat chuan,"Tlangval,mikhual ini em. Khuaah ka va hmu ngailo che ve a" a rawn ti hlawl a. Ngula chuan nui seih chung hian,"Mikhual chu ka ni mai ang chu. In khuaa kan lo luhna ala reilo a. Bakah ka chhuakvaklo bawk nen" alo ti sam et a. Nula chuan,"Khawlian khaw mi ini maw. Nia,in tam tham bawk si a. Inhriat vek sen ani lo atin ani" a rawn ti a. Ngula chuan thil hriat belh tum ran hian,"Nia,hei tunlai phei chu kan boruak a ṭha vaklo bawk nen khuaa awm pawh a nuam ka tilo e" a han ti a. Nula pakhat chuan,"Ni e,a zialo khawp mai. Kan lal tan pawh rorel thiam a har dawn anih hi" alo ti a. Ngula chuan,"Nangni pawh khuaah hawng vat ula a ṭhain ka ring. Keipawh ka tihtur kan zo fel vat ange" tihpahin a tho a. A dinna kianga thingtuai pakhat chu sah tumin a Chempui chu a han phawrh hluai mai a. Nula pahnihte chu an ding rual ṭhawt a. Ngula hnenah chuan,"Khawngaihin min nun hram rawh" an rawn ti ta mai le. Ngula chuan mak tih hmel fe hian,"Engvanga min hlau nge maw innih le?" a ti a. Nula pakhat chuan,"Tunge inih kan hria lawm" alo ti ta mai le. Ngula chuan,"Khawlian mi leh sa ka ni ka tih kha. In ral ni ila zawng ka puih che u in ring ami?" a han ti a. Nula pakhat chuan,"Khawlian mi leh sa kan nia lawm. Chuan nangpawh Hmar tlangval ini tih kan hria e. Kan khuaah pawh ilo zin fo ṭhin kha. Khawngaihin min that lo hram la. Engmah kan sawi lo ang" a rawn ti ta mai a. Ngula chuan engmah thup theih ani tawhlo tih hriain a Chempui nen chuan nula pahnihte lam chu a pan ta chher chher mai le. Nulate chuan an hlau hle mai a. Ngula chu en pawh en ngamlo hian an pahnih chuan an in kuah chial a. Ngula chu inti hlauhawm chawpin rum fe hian,"Thil ka zawt dawn che u a. Dik tak zelin min chhang ang che u" a han ti a. Ngula bawk chuan,"In lalnu Lallianpuii kha ala dam em?. Vanpuilala fapa Lalhleia kha lal ani tawh em?" tiin a zawt a. Nula pakhat chuan,"Aw,kan lalnu chu ala dam alawm. A tupa Lalhleia pawh ala dam e" a rawn ti a. Ngula chuan,"Khawdaiah hian ralveng an dah em?" a ti leh a. Nula chuan,"Aw dah e" alo ti a. Ngula chuan,"Awle,hmeichhia kutthlak tur khawpa dawizep chu ka nilo e. Tunah chuan in phur te siam ula. Hawng thuai rawh u" a ti a. Nula pahnihte chuan ngawi rengin an phur an siam sawk sawk a. Ngula chu an kiangah ala ding reng a. An phurte an siam zawh hnuin Ngula chuan,"Khawlian khaw ho chu khawi lam vengah nge in awm khawm?" a ti leh a. Nulate chuan Vanbawng khaw chhim lamah an hnawh buk vek thu te an hrilh a. An kal dawnin Ngula chuan,"Min hmuh thu hi tu hnenah mah sawi hauh suh ang che u. In sawi anih vaih zawngin in tan a pawi viau dawn ani" tiin a chah a. Nulate pawh chuan tu hnenah mah an sawiloh tur thu an intiam ta a. Nulate khaw lama an kal chu Ngula chuan a thlir zui reng a. Zarkimi chanchin zawh kha a châk em em a. Mahsela Zarkimi tan leh ama tana pawi thei ani tih a hriat avangin engmah a zawt ngam talo ani. Amah ngei pawh nulate alo va puih avangin mawl a inti em em a. Nulate khan an zep zoin a ringlo a. A tan pawh chet lak a harsat phah viau thei ani. Nulate an liam fel hnu chuan Ngula chuan a ruktein nulaho chu a zui ru ta a. Nulate pawh chu a khat tawkin an hawi let zauh zauh reng a. Khua aṭanga hla vakloah chuan nula pahnih chu kawngchhak lam aṭangin tlangvalin anlo bia a. Ngula chuan chulai hmun chu an ralven buk awmna lai ani tih a hre thei ta a. An ralveng te hnenah pawh engmah an sawi takloh avangin Ngula pawhin zan lamah khuaa luhrukna tur zawn pahin khua chu a hel kual ta a.

     Tlai ni tlak dawn thlenga khua a vel hnu chuan zan lama a luhruk theihna tur chu a hmu ta hlauh mai a. Hmundangah pawh kal sawn tawhloin chulai hmunah chuan khua a nghâk thim ta a. Khua a thim fel ta maw tihah Ngula chuan A Silai chu thukru in Iptepui nen chauh chuan khuaah a lut ru ta ṭhem ṭhem mai a. Khua a thim vek tawh avangin tumahin chiang takin a hmel an hmu thei tawhlo hrim hrim a. Khuaa a luh veleh Khawlian ho chen bitna lam chu a pan ding nghal mai a. Vanbawng khuaah chuan ngampa takin a vei thauh thauh a. A hmelhriat a hmu palh ang tih mawlh chu a hlau hle ani. Khawlian khaw ho chen bihna lai a va thlen chuan Ngula chuan tuala naupang pawnto ho hneah chuan pu Kalhkhamate in awmna a zawt a. Naupangte chuan upa Kalhkhamate in,Zarkimi te in ngei mai chu an lo kawh hmuh ta a. An boruakin zir se zawng Ngula chu a zuang lut nghal ngei ang. Mahsela chutiang thil han tihna chi anihloh avangin ngawi rengin khawdai lamah bawk chuan a kir leh ta a.

Ngula chu thila tamtak ngaihtuah chungin Vanbawng khawdaiah chuan a ṭhu kar mai a. Zan lama a thil tum a kal fuh anih hlauh chuan zing lama Zarkimi tuichawi kal tur chân ruk a tum ta deuh a. Mahsela zan lama a thil tum a hlawhtling lo anih chuan Zarkimi hmel chu a hmu tawh hauhlo thei tlat ani. Chutia a in ngaihtuah neuh neuh lai chuan lenglên hun a rawn ni chho a. Tlangval nula rim tura kal thawm tepawh a hre thei rei ruai a. Reilote ah chuan in ṭhenkhat aṭanga nula leh tlangval hlim nui ri tepawh hriat tur a awm tawh a. Khawlaia mi an tlem lai tak anih avangin Ngula chu a ruahman lawk angin Vanbawng khuaah chuan a lut leh ta a. A thim zual lai chu chuh zelin Lal in lam a pan a. Vengchhak lam deuhah chuan mual zawl zaupui mai hi alo awm a. Mual sir deuah chuan lal in ni awma mawi in lian ṭha tak mai hi alo ding bawk a. In chu mual zawla ding anih avangin a ban pawh a sang vaklo a. Ngula chuan fimkhur thei ang berin lalin chu a pan zel a. A hnung lam aṭanga helin lalin hnuaiah chuan a lut ta a.

     Leido khaw lalin hnuaia han tawm chu thil nuam ani hauhlo mai. Thil che zeuh leh rirek apiang mai chu lungphu ti rang tu ani zel mai. Lalin chhunga an thilsawi chu hriat ngei tumin a tawm ta ran mai a. Mahsela a beisei angin lal inah chuan rammu a chhuah emaw,rawlrala chet tur thu emaw an sawi hauhlo mai a. Chumai ala nilo,lal leh upate chuan Hmarho chanchin reng an sawi lo bawk a. Ngula chu a beidawng ru riau a. Lal in hnuaia rei tak a tawm hnu pawh chuan eng thu pawimawh mah hriat tur ala neilo. Chutia beidawng ru taka a awmlai chuan lal in tual lamah ke pen thawm alo ri a. Ngula chuan rang takin a beng alo chhi nghal a. Lal inah chuan tlangval pahnih hi an rawn lut a. Lal chuan thil awmzia alo zawt nghal a. Tlangvalte chuan ralveng uluk taka an dah thu leh lovata ramriakte pawh engtiklai pawha rawlrala chechhuak thei reng annih thu an rawn thlen hi alo ni a. Lal chuan an pasalṭha in engtia hmalak nge a tum tih te alo zawt a. Tlangvalte chuan an pasalṭha Khuanglianan tun maia Hmar ho beih chu a ṭhat loh thu leh an inrinloh lai taka beih a tum zawk thute an hrilh a. Mahsela lal chuan a khat tawka rawlrala che ngei turin tlangvalte chu a chah hlawm a. Lal leh upaten an tlangvalte hnena ti tura an duh te an sawi zawh hnuin tlangvalte chu lal in aṭangin an chhuak leh ta nghal a. An tlangvalte an chhuah hnu chuan Vanbawng lal leh upate chuan Hmarho beih dan turte an sawiho leh a. Rei pawh a sawiho hma chuan zu no te dawm lehin thudang an sawi kai leh ta daih mai a. Ngula pawhin a pawimawh zual chu hre tawh tho a a in ngaih avangin lal inhnuai chu chhuahsanin Khawdai lam a pan zui leh ta a.

     A bihrukna lai a va thlen chuan Ngula chu a thaw hawk a. A lungphute a rangin a ri dup dup thei hialin a hre mai a. Him dam taka khua a chhuahsan leh thei chu mak pawh a ti zawk hial ani. A thil tim ber a zawh tawh avangin khua aṭanga hla vaklo,chiang taka Arkhuang hriat phakna siah chuan riah mai a tum ta a. Hmun biru deuh laiah chhawl te phahin thlamuang takin a mu ta siai siai a.

     Khuan hmasa khuan hun velah Ngula chu a harh hlawl mai a. A vawh em avangin a kut leh ke te chu alo hik vur tawh a. In tihlum tumin a han in tuai kual thuak thuak a. Mut pawh mu leh ta lo chuan khawvar hun chu a nghâk ta a. Nula zing tuichawi an kal hun velah chuan Khawdaia thing kung pakhatah a lawn chho a. Zarkimi zing tuichawi tur a kal lai hmuh ngei tumin a thlir a. Rei vakloah chuan Zarkimi te in aṭanga nula pahnin Tuium phur chunga chhuak chu a hmu thei ta a. An kalna lam ngun taka a en hnu chuan hmanhmawh takin an luhna ngaw lam pan chuan a kal ta nghal a.

      Vanbawng Tuikhur chhak a zuk thlen chuan a vanneih a siamin nula pahnih chauhin tui an lo thal a. Tuikhura awmte chu an enchian nak chuan Zarkimi te unau ngei hi an lo ni a. Ngula chuan hun a tlem tih hriain Zarkimite chu a zuk pawh thla hlawl mai le. Chutia beiseiloh tak maia tlangval alo lan tak thutah chuan Zarkimite unau chuan an tuithal lai chu dahin an ding that nghal a. Ngaw hnuai aṭanga lo chhuak chu tunge anih hriat tumin an en nghal a. An han hmuh chuan tunge anih tih an hailo kher mai. An unau chuan,"Ngula" an ti rual ṭhawt mai a. Zarkimi chuan zah pawh dawnlo in Ngula chu ava kuah nghal nawk a. Lungchhe takin a inhnit feih feih mai a. Ngula chuan,"Zarkimi,i lo dam ṭha maw?" a han ti a. Zarkimi chuan ṭah aw ṭuau hian,"Ngula,min la hmangaih tiraw?" a rawn ti a. Ngula chuan Zarkimi lu a chul heuh heuh pah hian,"Engtiklai mahin ka theihnghilh ngailo che asin" a ti a. Chutia an inkuah vawng vawng lai chuan Zarkimi nau Ṭhatlingi chuan,"Tuichawi tur an lo kal ania" a rawn ti a. Chu veleh Ngula chuan,"Zarkim,ka rawn hruai ngei ngei.ang che. Ka tiam ache. Tunah chuan ka kal phawt mai ang" a han ti a. Zarkimi pawh chuan hrethiam takin Ngula a kuahna chu a thlah nghal a. Zarkimi nau chuan rang zet hian,"Ngula,vawiina thingphurin kan lokal ang aw. Tlak lamah minlo nghâk dawn nia" a ti a. Zarkimi pawh chuan,"Ni e Ngula,minlo nghak dawn nia" a lo tive a. Thil tamtak sawina hun awm heklo le. Chhun lama inhmuh leh ngei beiseiin an inṭhen ta a.

                    Ṭhen-68

   Zarkimite nen an inṭhen hnuin Ngula chu hmanhmawh takin Ngaw lamah a kal zel a. A hmangaih ber hun rei tak a hmuh theih tawhloh hnu a beisei loh tak maia hun ṭha an nei leh thei tur chu a lawm hle mai. Hmelma rama awm ani tih pawh ngaihtuah chang loin a nui ri leh hak ṭhin a. Chhun lama an inhmuh huna a thil sawi turte a ngaihtuah lawk vel a. A ṭhiante awmna lam pan a kalna hun a awm tawhloh avangin Vanbawng khaw tlak lam chu a pan ding nghal a. Khua aṭanga hla vaklo. Zarkimi te lokal thawm a hriat phak ngei na tur hmunah chuan a biru ta a.

Hmangaih berte hmuh zawng a chakawm ani ange. Ngula chuan hun a kal muang a ti em em a. Nidang zawng aiin Ni pawh a kal muang hialin a hria ani. A khat tawkin thinkungah te a lawn a,Vanbawng khaw lam chu a thlir leh ṭhin a. A phur lutuk chu a helhawl ani ber mai. Khawdaia lo han nghah maite a rilruk a. Mahse chu zawng thil tihmi ani silo . Tukṭhuan kil a rawn hun chho a. Fehrehsan thleng pawhin Zarkimite hmel awm reng reng ala rawn lang lo a. Ngula chu a hawi a hawi tawh a. Beidawng rilru taka a awm laiin nau rilṭam hun velah a bihrukna chhaklama nula ṭawng lang lang niawm tak chu a hre ta a. Ngula chuan a bengchhi uluk zualin a'n ngaithla chiang a. A lungphute chu a rang thei hial ani. A ngaihthlak chian hnuin ṭawng thawm ngei ani tih a hre ta. An rawn hnaih zel hnu phei chuan an ṭawng ri pawh chiang takin a hriat theih tawh a. Zarkimite unau ani tih pawh a hai hauhlo. A bihrukna chhak ngaw an rawn thlen chuan an ṭawng ri a tawp daih a. Ngula ngai ṭhalo chu fimkhur takin Zarkimite awmna lamah chuan a kal chho a. Ngaw a a han luh chho zel hnu chuan hmun fai lai deuha Zarkimi leh a nau lo ding chu a han hmu ta a. Anmahni rawn zui ve tu an awm leh awmloh Ngula chuan a chian leh te te a. Rei fe a ngah hnu pawha thawm dang engmah a hriat takloh avangin zawitein a kuk zauh a. Chu veleh Zarkimite unau chu Ngula awmna lamah chuan an rawn kal ta nghâl a. Zarkimi leh Ngula inhmu leh ta chu engpawh sawi set set loin an in pawm nghal chawt mai a. Zarkimi nau Ṭhatlingi chuan nui sen sen chung hian,"Tikhan inkawm ula. Khilai deuhah khian thing kalo han ek ange. Mi lokal an awm anih chuan ka rawn huiha vak dawn nia. Muangchang lutuk lo ula. Mi rinhlelh kai palh pawh a hlauhawm e" tiin a kalsan ta daih a.

       Ṭhatlingi a kal liamhnu pawhin Ngulate chu an la in pawm vawng vawng reng a. A thlah hmasatu zawk nih an tum hauhlo a. Inkuah rial chungin thingbul nghengin an ṭhu a. Zarkimi sam chul hliau hliau pahin Ngula chuan,"Zarkim,ka ngai ṭhin lutuk che asin. Engtik lai pawhin ka rilruah i awm reng a. Kan boruak a chhiat chhoh tak avangin chân palh mai che hi ka hlau ani" tiin bul a'n ṭan a. Zarkimi chuan Ngula kuah nghet sauh sauh pah in,"Ngula,keipawhin ka ngai thei lutuk che asin. Kan khuaa kan pem tak hnu khan i chanchin enhmah ka hrezui talo a. Ka ṭhiannu leh Pasalṭha Vanzika hnena i thu rawn chah te khân min ti lawm em em ani. Mahse i hmel ka hmuh mai taklohah chuan min theihnghilh ta emaw tiin ka beidawng hman asin. Nang lo chu tumah reng neih ka duhlo ani. Ka hmangaih zia che hi hria la ka duh" a ti a. Ngula chuan,"Keipawhin ka hmangaih che alawm. Chapchar awllen laiin lo hruai che ka tum a. Mahsela kan heti ta si a. Ka ruahmanna angin engmah a thleng zui dawn talo anih hi. Boruak a ralmuan hun kan nghah leh mai angai dawn ani. Min la nghâk thei ang chu tiraw" a lo ti a. Zarkimi chuan,"Ngula,ka nghak thei lutuk che alawm. Mahse tunah hian tlân dun mai ila. Tumahin min rawn umzui dawn chuanglo a. Bakah ka chhungte pawhin kan in hmangaih zia an hre vek tawh ani. Ka nu leh pa pawhin i hmel lo hmuh an beisei reng asin" a rawn ti ta a. Ngula chuan,"In thlahlel viau mahila tun ang boruakah chuan kan inhruai theilo ang. Lo hruai daih ta che ila i pa hming pawh a hliau nasa dawn asin. Buai a reh hun te hi han nghak phawt ila .Rei ani tawhlo ang." a ti a Mahse Zarkimi chuan,"Ni lo,rei ka nghâk thei tawhlo ani. Ka pa sawi danin Vanbawngah hian rei kan awm dawn tawhlo. Tunah pawh Khawlian khaw mi tumah rengin Vanbawng ramah lo kan vat hlei nem. Ka pa chuan Ratu tlâng lamah kan insuan dawn thuna sawi asin. Ngula,kan insawnchhuah hma ngeiin kan inhruai hman angai alawm. Chuti anih loh chuan kan kar a hla lutuk anga. Thil a harsa zo vek dawn a. Bakah ka nu leh pa pawhin an rilru an thlâk maiang tih ka hlau ani" a rawn ti ta a. Ngula chuan mak a ti hle mai a. Zarkimi hnenah chuan,"Ava mak lehzel ve aw. Insual kual reng pawh a ṭha ber lo asin" a ti a. Zarkimi chuan,"Vanbawng lal leh kan lal hi an inrem vaklo a. Bakah kan lal Vanpuilala hi a pi Lallianpuii hian tlâng hran chang ngei sela a duh em em a. Vanbawng ram lah hian min daih silo a. Kan insuan chhuah leh ngei chu angai dawn anih hi" a rawn ti a. Ngula chu a thaw haka . Zarkimi mit taka en pah chuan,"Min rin em?" a han ti a. Zarkimi chuan,"Ring e,nangmaha ka rinna hi engtiklai mahin ka thlah ngailo" a rawn ti a. Ngula chuan,"Tunah hian thu ka tiam ang. Kan khaw lamah ka hawng phawt anga. Chapchar awllen lai ngeiin nangmah hruai turin kalo kal leh dawn ani. Ka tiam a che. Ka lo kal lo anih chuan ka thi ani mai" a ti ta a. Zarkimi chuan,"Thih lampang chu sawi suh,hlim takin kan cheng dun dawn alawm" ati a. An pahnih chuan engmah sawi zawm loin an inkuah nghet sauh sauh a. Chu ngaw daih ruiha Bul thing buk ṭawi luih hnuaiah chuan an tlu zal dun ta rial a. An chhak lama Ṭhatlingi thing ek thawm leh Thereng kiu vawng vawng thawm bak hriat zui tur a awm talo.

     Chawchhun fak hun anih meuh chuan Ngulate pawh Ṭhatlingi thing lakna lamah awm tawhin Zarkimi chuan an phur turte a siam mawlh mawlh a. Ngula chu tlema biru lai deuhah hian a awm a. An phur turte an siam zawh hnu chuan Ngula chu Zarkimite kiangah a kal phei a. Ṭhatlingi chuan,"Kan boruakin a zir ngang silo a. Ka nu le h pate nen chuan ni dangah in la inhmu dawn nia" a lo ti a. Ngula chuan,"Ni e,minlo biak mawlh mawlh dawn nia. Remchang hmasa berah ka lo kal leh ang" a ti a. Zarkimi chuan,"Remchang har thei lutuk hi a buaithlak ṭhin anih hi" alo ti zauh a. An hab nui leh rih a. In ngai engang mahsela khua hmuna leng an ni silo a. Ngula chuan Zarkimite phur chu a'n chawi a. An kal dawnin Ngula chuan,"Zarkim,ka lo kal leh thuai ang. Minlo nghak reng ang che aw" alo ti a. Zarkimi chuan,"Rinawm takin kalo awm reng ang e. Ka lo beisei reng dawn che nia" a rawn ti a. Tichuan hreh tak chungin an inṭhen ta a. An kal liam hnu thlengin Ngula chuan a thlir zui vawng vawng a.

     Zarkimi an liam ta chu Ngula pawh kimlo riaua i hriatna anei a. A lungleng nghal ringawt mai a. Zarkimi hmuhna hun remchang a zawng hmasate chu a indem rum rum maia. Mahsela a hmangaih em em nen hlim taka an inhmuhleh theih avangin pawi a ti hauhlo thung. Chulai hmun chu rei tak awma chi anihloh bakah a ril te a ṭam deuh tawh avangin a ṭhiante an bihrukna hmun lam pan chuan a kal leh ta nghâl a.

     Hmanhmawh angreng taka kal zelin a ṭhiante a ṭhiante nen a innghahna hmun tura an tih chu chawhnu herah a thleng phei a. An in hmuhna lai turah chuan a ṭhiante nghah pahin Vaibel te a han pak leh rih a. Mahsela Beng hnih Beng thum a pak zawh hnu pawhin a ṭhiante thawm riva reng reng hriat tur a awm hauhlo mai le. A kal dawn khân chhun lamah alo thlen phei hun ngaichang tur pakhat lo indah turin a hrilh mawlh mawlh kha ania. Mahsela a ṭhiante hmel mai bakah an thawm takngial pawh hriat tur a awm silo a. Buk lamah thil pawimawh dang a awm anih ringin a nghak leh rih a. Rei tawk fang a nghah hnu pawh chuan a ṭhiante hmel ala rawn lang lo fo mai. Ngula ngaih ṭhalo chuan an hminga koh mai a tum a. Mahsela a ṭhiante chu hmelma kuta awm pawh anlo ni thei tih hriain fimkhur takin an hnuhma a zawng kual ta a.

      Chulai ram velah chuan mihring chet velna tharlam tak tak hmuh tur a awm nual a. Ngula chuan hmuh ṭhelh neih tum hauhloin a chhui zel a. Thui fe a kal hnu chuan kawrte kama Iptepui pakhat lo in bâng hi a hmu ta a. A chhungah chuan Chempui leh Lairawk hi alo awm a. Mahse mak tak maiin kawte chhunga lei nem laiah chua mi engemawzah hniak hi a awm thluah mai le. Ngula ngaih chu a ṭha thei ta hauhlo mai. Ke hniak te chu chik lehzualin an en a. Lui mawng lam panin an chhuk ani tih a hre thei ta. Chutiang te anih takah chuan a ṭhiante chu hmelma kutah an awm ngei anih a ring nghet bur a. An la thilo te anih chuan tiin chhanchhuah hman ngei tumin a chhui zui ta nghal a.

      Kawr chu zawh thla zelin a Kawr zawh chuan a aia lui lian zawk hi a zuk fin a. Chuta ṭang chuan a hnuchhui mekte chu luihnar lam panin an kal leh ta thung a . Ngula chuan a lui zawh luan dan chu a en vang vang a. Luihnar lam chu a rawn chhukna tlang bawk lam bawk kha alo ni a. Mahsela a chhuk ṭanna mual aṭanga chhiara mual hnih danah daih ani thung. Ngula chuan a mi um mekten an lo hmu hmasa palh maiang tih a hlauh avangin lui kam ngawah zel a kal chho a. A khat tawkin a mi umte chuan kawr chu an pen san leh san loh a en leh zauh ṭhin a. Uluk taka chhui chho zelin Ni pawh suk chen vel chauh ani tawh ang tihah chuan Lui chu a zawh chhuak dawn tawh a. A kalna bak tur hriatchian tuma a thlir vang vang lai chuan lui hnar tawpna ruam bik deuh lai aṭanga meikhu rawn zâm chhuak chiai chiai hi a hmu ta tlat mai le. A mi umzuite chu an hnai tawh tih hriain lui kam ngawah kal tawhloin luihnar ruam lai chu a ruk thei ang bera pawh tumin mual dangah a kai ta a.

      Thawm dim angaih tawh em avangin Ngula pawh a duh angin a hmanhmawh theilo a. Tlai ni tlak dawn ṭepah chuan luihnar ruam lai chu a thleng dawn tawh a. Lusei tlangval ni ngei tur ṭawng lang lang thawm pawh a hre thei ta. Ngula chu a hlauthawng ru ta hle mai. A ṭhiante chu nungdama an awm pawh a ring tawhlo hial a. Ruam a va hnaih deuh hlek hnu chuan Sih lianpui hi a hmu thei a. Sih kiangah chuan Tlangval panga vel hian sa an lo chan mawlh mawlh a. An piah deuh zawl laiah chuan mei chhemin sa anlo ur mek a. An sa urna kiangah chuan Ngula ṭhiante pali chu phuar hlawm sa vek hian an lo let reng mai le. A lan dan chuan Vanbawng tlangval ramvak hoin Ngula ṭhiante chu an va tawng fuh ani ngei ang le. Ngula chuan a ṭhiante chhanchhuah dan tur chu a ngaihtuah nghal a. Luseiho chu engzah chiah nge annih tih hriat chian tumin a nghak rih a. Thim hnu thlenga a nghah hnu chuan Luseiho chu panga chauh anni tih a chiang ta. Khua a thim fel hnuin Lusei tlangvalte pawh chu an sa urna kiangah an ṭhu khawm ṭhap a. Ngula chuan an titi hre pha tawk velin a hnaih phei a. A va hnaih viau takah chuan a ṭhiante ho pawh an la dam tih ava hmu thei a. Tlem chuan a rilru pawh a hahdam deuh . Engtia hmalak zel tur nge tih ngaihtuah pahin an titi chu a ngaithla a. Lusei tlangval pakhat chuan,"Kan hmelma ho hi a nungin kan hawn dawn nge an lu kan la mai dawn?" a ti a. Pakhat chuan,"Sa kan phur dawn bawk nen. A nungin khalh haw rih phawt ila. Kan lalin a duh angin ro rel sak teh se. Bakah Hmarho ruahmanna eng engemaw pawh kan hriat belh thei ang chu" alo ti a. Pakhat chuan,"Ni e,a nung chunga hawn phawt ṭhain ka hria. Mi lu hawna khua han luh pawh a chakawm viau a. Mahse a nunga kan hawn hi kan lal pawhin a lawm zawk ang. Amah pawhin a kutthak hruk nan a hmang duh mahna" alo tive bawk a. A tawpah an zinga hotu deuh ber chuan,"Anih chuan zaninah i hawng nghal mai teh ang u. Lovahna lamah kan riak silo a. Kan hmai mawk lutuk tur Hmarhoin min rawn ven sak dawn anih hi. Hei Silai lah pathum lai kan man bawk a. Hmarho tân chuan chânna nasatak ani ngei ang le" alo ti a. Tichuan rei pawh rial loin Luseiho chu khaw lama hawng tur chuan an inbuatsaih ta nghal a.

      Luseihoin an phur tur an siam mawlh mawlh laiin Ngula chu an sir maia thim chinah chuan a ding reng a. An phur te an siam zawh hnu chuan an mi man ho chu an chhir tho nawk nawk a. Ngula chuan alo en renga. Luseihoin an in phur fel chiah tihah thim chin aṭangin Ngula chuan,"Che tawh suh u. In Silaite kha leiah thlak thla nghal rawh u. Anihloh chuan kan kap ang che u" a ti ta thut mai le. Luseiho mak ti lutuk chuan engmah tih mai nachang pawh an hrelo a. Ngula vek chuan,"In Silai dahthla rawh u ka tih chu. In phur erawh nghat loin" a ti leh a. Mahsela Lusei tlangval pakhat chuan,"Mipa inih ngai chuan rawn in lan ta che. Thim chin aṭanga in hrosa kuk kuk lo khan" a rawn ti a. Ngula pawh chuan hnial bikloin Silai lek kawh va chung hian Meichher engah chuan a rawn chhuak a. Luseiho hnenah chuan,"In Silai kha in dahthla dawn nge luhlul in chhuah dawn"a han ti leh a. Luseiho chu an ngawi reng a. Ngula bawk chuan,"Awle,in dah thla duhlo anih chuan kan kah mai che u a ngai dawn ani" a han ti a. Mahse Luseiho pawh anlo mawl biklo,Ngula chu mahni chauha lokal ani tih an hai lo. An Silaite chu dahthlak tum niawm tak hian an han lek chhuak a. An dahthlak hma chiahin an hotu ber chuan,"Le" a ti tuarh a. Mahsela Ngula chuan engkim a lo hrethiam vek mai. A Silai chu hmetper hmasa hlauh a. Lusei tlangval pakhat chu a let tawp nghal a. Luseiho pawh chuan Silai hmet per hman tho mahsela rit phur annih avang leh Ngula ṭhiante hoin an theih ang anga anlo bawk rawk rawk avangin an tum an ṭhelh hlawm a. Ngula chuan rang takin Luseiho chu a zuan a. Amah hnaih bertu chu Silai kawmin a chhu bur a. Chupa chu a thal nghal huang mai a. A dang pathumte chuan Ngula chu an rawn beihrawn ta a. Ngula ṭhiante chuan theih ang angin lo bawh ve mahsela an chauh em avangin awmzia anei thui lo hle mai. Luseiho lah chuan Ngula chauh chu awlsamte an tukzal theih ringin kut lawngin an rawn bawh phei buan buan a. Mahsela chu zawng an tisual chiang ngei mai. Amah rawn hnaih hmasa tu apiang chu Ngula chuan alo kuk thal zel mai a. A tawp berah tlangval chuan Ngula chu Meichherin a rawn vawm pawp a. Ngula awmah chuan a darh chuaih mai a. Chupa chuan Ngula chu rawn bawh nghalin hnung lamah an thal dun rawk a. Ngula chuan rang zet hian chupa chu a a khûp a do kangin a tlawh zui nghal pawp a. Lusei tlangval chu a hnung lamah a thal phei huang mai a. Ngula chuan bawh phei ve leh nghalin a kawngah a lawka,a keuh thal tawp a. Chutah meuh zawng Lusei tlangvalte chuan an ngamloh an tawn tih an hailo. Ngula chuan rang takin meichher pakhat la alh lep lep chu a'n ti nung ṭha leh a. Luseiho Silaite chu khawm zung zungin a ṭhiante an lo phuarna chu a zai chah sak bawk a. A ṭhiante chuan Luseiho chu an theih anga na hian an han chhir ve leh zawt zawt mai a. Ngula pawh chuan a dang buai duh bik lo. Silai an hmeh puah tak avanging chulai hmuna awm reng chu thil tihchi ani silo a. Ngula chuan Lusei tlangvalte chu an tal chhuah mai mai theihlohna turin thing bulah a phuar khawm vek a. A phuar zawh hnuin Hrilera chuan,"Ngula,kan that dawnlo em ni?" a rawn ti a. Ngula chuan,"Tun ṭum zawng an vanneih ni ani ange. An Silaite hi kan laksak anga. Thah em zawng that lo teh ang." a ti a. Tlanloa chuan,"Anih hei i kah hlum pa lu tal hi kan hawn dawn em" a rawn ti a. Ngula chuan,"Hawn lo ang. Silai chiah kan la ang" alo ti huk a. Ngula chuan an kah hlum pa ruang chu ṭha taka zalhin puanin a khuh zui a. Lusei tlangval dangho hnenah chuan,"Vawiinah chuan ka ṭhiante nunna inlo zuah avangin ka thatlo ang che u. In ṭhianpa erawh a vanduai ta anih hi. Ti hian kan phuar hlawm ang che u a. In ṭhianten an rawn hmu ve mai ang che u" a ti a. Tichuan Ngulate chuan Luseiho chu an tlansan ta a.

     "Thui vaklo an kal hnuin Ngula chuan,"Tumloh deuhin Silai kan hmetpuak a. Zan thil te ani sia,Vanbawng mi leh sa alo hre tawk an awm ngei dawn a. Kan Bawk lam pana kan kal mai angai dawn ani. Keini zawng tan hi chuan do hneh ngaihna an awmlo ang. Hei Silai pathum lai kan neih belh a. Kan hlawhchham lo e" a ti a. Tlanloa chuan,"Kan Buk sak laiin min rawm nangching alawm mawle. Kan inring hman silo a" a rawn ti a. Ngula chu a ding thut a,"Helai hian minlo nghak lawk rawh u" tih pahin Luseiho awmna lamah chuan a tlan kir leh ta a. A rawn let leh chuan Luseiho chaw ei bang leh Sa hrang ṭhenkhat hi a rawn keng a. A ṭhiante hnenah chuan,"Nimin tlai aṭangin engmah ka la eilo" a ti ringawt a. An theih ang anga chakin an kal chhunzawm ta a. Tlang bawk an chuan chhuah chuan Vanbawng lovah na lam aṭanga Meichher eng rawn inzui chho sup sup hi an hmu tlat mai le. Ngula chuan,!"Chhei raw! Rinhlelh awm reng ani. Silai ri kha alo hre tawk an awm anih dawn hi. Hmanhmawh taka kan kal angai ang. Meichher pawh kha timit vek rawh u" a ti a. Tichuan an Meichhete timitin hmanhmawh takin Tuivai lui lam pan chuan an kal ta a.

                   Ṭhen-69

    Zân thim chhah tak hnuaiah Ngulate chu Tuivai lui lam panin an tlan hlawk hlawk mai a. A ṭhiante lah Vanbawng tlangvalten an lo sawisak avangin an chau hle a. A khat tawkin an tlu deuh reng mai a. Chutia hmanhmawh taka an tlan zel lai chuan anmahni lam panin Vanbawng tlangvalte an lo tlan ta tlat mai. Meichher eng chu an lam panin a rawn de thla chuah chuah a. Ngula chuan a ṭhiante hnenah,"Luseiho chu kan bum zo talo anih hi. Theih tawpin tlan ila. Tuivai lui kân hman hram kan tum dawn nia" a ti a. A ṭhiante lah chu an chauh tawh em avangin an thaw hlawp hlawp a. An zinga naupang ber Hrilera chuan,"Kei chu ka tlan thei tawh nganglo ani. Silai kan ngah tho a. Ilo kap tawp mai ang u" a rawn ti a. Ngula chuan,"Min rawn umphak hma zawng kan tlan anga. Minlo hnaih chilh viau hunah kan kap chauh dawn nia. Tlan tura tha kan neih chhung chuan tlan zel phawt mai teh ang u" a lo ti a. Tichuan Vanbawng tlangvalten an rawn umphak hma ngeia Tuivai lui kân hman tumin an tlan ta zel a.

      Zan thla eng dul ruih hnuaiah chuan Ngulate chu an tlan zel a. A chhuk zawnga tlan annih avangin a khat tawk hian an tawlh leh hun hun ṭhin a. Mahsela an hnunglama rawn um mektute chu phuba lak duha tuihal annih avangin thui an tlansan theilo. Tuivai lui an luhthlak nan mualkhat chiah a awm tawh tihah chuan Vanbawng tlangvalte chuan an rawn nangching dawn ta mai a. An inhrosa thawm pawh chiang takin an hre thei tawh a. Chutianga an tlan zel anih chuan Ngulate chu reiloteah an rawn umpha dawn ani. An dinhmun a chhiat tak em avangin Ngula chuan,"Awle,Silai pathum kha min han pe ula. Tikhan Tuivai lui lam panin in tlan zel anga. Keiin Vanbawng tlangvalte hi kalo hruai kawi ange"a ti ta mai a. Nimahsela a ṭhiante chuan tlanchhe bik nih an duh hauhlo a. Mahse Ngula chuan,"Tunah chuan kan tlân rih angai ani. Nungdama kan awm chuan hun ṭha kan la nei zawk dawn alawm. Kan sir luiteah hian a chhuk zawngin in tlan anga. Kei a phei zawngin ka tlan thung ang. Tuivai rala Zuksih ngawah khân minlo nghak dawn nia" a ti a. Vanbawng tlangval te an rawn hnaih tak em avangin hmanhmawh angai si a. Ngula ṭhiante chuan hreh tak chungin Ngula chu an tlansan a. An piah deuha luite va pawhin a chhuk zawngin Tuivai lui chu an pan ta a.

     A ṭhiante an liamhnuin Ngula chu Silai pathum kenga Chhim lam panin muangchangin kal a. Vanbawng lamin a thawm an hriat ngei theih nan tiin mau ro te chu an vaw ri leh khak ṭhin a. Vanbawng lam pawhin an lo hre ngei a. An mi umte chu chhim lamah an kal vek anih ringin an inṭhen phawk a. Hnunglama aṭanga umzui tur leh hma lama lo tlan khal turte inruatin an inṭhen ta tlat mai. Ngula chuan Meichher eng inṭhen ta chu hmuin thil awmdan a hrethiam mai a. chhim lam pan chuan a tlan zel a. A beisei ang ngeiin Vanbawng tlangvalte chuan a ṭhiante chhuizui loin amah chu an rawn thlur bing ta zar zar a. Amah tlan khalh tuma kal te nen pawh an ihnaih hret hret a. A hnung lama rawn um tute lah an rawn pawng tual tual mai si. A ram chinchang hre zawk anni bawk nen rei vakloah Vanbawngho chu an inṭhen darh ta sup sup a. An mi umte chu hual beh ngei tumin mual chu an rawn tuam phei ta tlat mai. An inhnaih chilh lutuk chuan Ngula tan beih ngaihna an awm dawnlo a. Chu chu hre rengin Ngula chuan a tlan dan a thlak hrett hret a. Vanbawng tlangvalte hual chhunga awmloh hram tumin chhim lama tlan tawhloin Tuivai lui lamah a i her thla hret hret a. Vanbawngho pawh chu an rawn inher thla ve zel a. Ngula chuan an hualbet mai dawn tih hriain meichher eng tamna lai tak tin zawn chuan Silai vawihnih a hmetpuak ta ṭhuai ṭhuai mai le. Silai a kah zawh veleh rang takin a tlan sawn leh a. Vanbawng lampang pawhin Ngula awmna lai vel chu Silai in an rawn sai dawp dawp mai a. Silai mu chu a surin a sur ani deuh ber mai. Ngula chung zawnahte chuan a rawn thaw leh fua fua a. Ngula lah hmanhmawh takin Tuivai lui lamah a liamthla a. Thawm dim ngaihna awm heklo. A inpal ri thla rawk rawk mai a. Vanbawng lam lahin aw rawl chhuah meuhin an rawn umzui a. Silai an hmetpuak deuh reng bawk a. Ngula tan pawh han kah letna hun remchang a awm theilo. Chak tak maiin a tlan puat puat a. Chuti chung pawh chuan Silaimuin a la rawn fuh thawi thuak thuak mai. Ngula tan pawh rilru hahdama awm ngaihna awmlo. Tuivai lui lam pan chuan a tlân chhuk zar zar a. Vanbawng lam pawhin an rawn umzui zel tho a. Mahsela an vanneih ni ala nilo ani ange. Ngula chu an hualchhung aṭangin a put ru hman hlauh a. Tuivai lui chu Vanbawng ho rawn thlen thlak hmain a daikai thei ta hlauh mai. Lui a dai kai veleh lungpui phênah biru in Silai zen te a sawh ley sauh sauh a. A mu te a thun fel meuh chuan Vanbawng lam pawhin lui chu an rawn pawh thla ta a. Tuivai kamah chuan meichher a de chuah chuah a. Tuivai lui rawn kan tum an awm chuan lo kah thluk tawp zel mai chu a tum dan ani a. Mahsela rei fe a nghah hnu pawhin Vanbawng tlangval pakhatmahin lui rawn kan chu an tum hauhlo a. Lui kam ṭiauphoah chuan an tei suau suau ringawt a. Rei fe a nghah hnu pawha lui rawn kan tum hmel pu an awmloh avangin Ngula chuan an rawn umzui zel angem tih hriat nan hrim hrim tiin Vanbawng tlangval ral lehlama awmte chu a han sai dawp mai a. Tumah chu a fuh lem hleilo a. Vanbawng tlangvalte chu an darh hak a. An bibo zo ta vek a. Reiloteah Silai rawn puak zawt zawtin Ngula awmna sir vela lungte chu silaimu in a deng khem hlawk hlawk a. Mahse reiloteah Silai ri chu a reh a. Meichher eng pawh a awm tawhlo. Ngula pawhin a ṭanhmun sawn bikloin a la ṭhu kar a. Vanbawng lam pawhin lui chu rawn daikai an tum bik chuanglo a. A khawi lam lam pawh inkap zui lo chuan khawfingchah thlengin an in ep ta ringawt mai a. Leilung lan chian hma deuhin Ngula chuan a bihrukna chu sawnin Ngaw chhungah a relhru ta daih a. Khua alo var chuan Vanbawng ram lama tlangval vei tawn zak zak pawh a hmu thei a. Vanbawng lam pawhin rawn umzui zel tum lo a an kir leh tih a chian hnuin Ngula chu a ṭhiante nen a an innghahna tur zuksih ngaw lam panin a kal ve ta a.

     Zuksih ngaw chhah lai a han thlen chuan Ngula chu a han kuk raih raih a. Rei vakloah chuan a ṭhiante chuan an rawn chhawn ve ta a. Him dam taka an inhmuh leh takah chuan an lawm hle mai a. Hlim taka an ṭawng siam siam laiin Tlanloa chuan,"Ngula,kha i va thi teuh ther ther ve " a rawn ti a. Ngula chuan,"Engvang ngawt chuan maw?" alo ti hu a. Tlanloa chuan,"Kha i puan ven kha han en mah teh" alo ti a. A puan ven han en nak chuan hmun hnihah alo kaw tlang reng mai a. Silai mu den na ani tih hai rual anilo. Ngula chuan han khawih kual vel pahin,"Ekhai,min hual beh lai ai khan ka hlauthawng zawkin ka hria" a han ti a. An thiltawnte hre changlo lekin an nui leh dar dar a. Rei fe an ṭhuh hahdam hnuin an Bawk khawhna lam pan chuan an kal leh ta a.

    An Bawk khawhna Pachiau ngaw an thlen chuan an chhuah lai anglo tak maiin Mipui an lo tam tawh hle mai a. Ngulate hmel an lo hmuh chuan ṭhenkhatin anlo be nghal lawm lawm a. Pasalṭha Chawna pawh khawiah mah kal loin in thar sain alo buai ve a. Ngulate hmel a han hmuh chuan,"Ekhai,kan pasalṭhate chu. Khawnge inchhung lamah i lut teh ang u" a lo ti a . Tichuan pasalṭha Chawna hoin an inzui lut ta a. Inchhung an luh hnuin Chawna chuan,"Ngula,eng thil nge thlenga" a han ti a. Ngula chuan thil thlen dan kimchang takin a hrilh a. Chawna chuan,"Ekhai,him dam taka in rawn thleng thei hi a lawmawm lutuk e. Kha Silai lah in rawn hawn belh bawk a" alo ti a. Chawna bawk chuan,"Hei Bawk satliah niloin khua din kan tum ta zawk a. A duh apiang an rawn insuan phei ani. Vawiin lamah pawh an lo thlenn belh ang"a ti a. Ngulate pawh chuan chulai hmuna khua han din chu ṭha an ti hle mai a. Chumi ni chuan eng hna dang mah thawk loin an awm hahdam a. Fimkhur thilah ralveng erawh an indah thung a.

     Bawk an luh ni aṭanga ni tam aliam hnu. Lo tepawh an vah zawh meuh chuan Pachiau ngawah Hmar ho chuan khua an din fel ani der mai a. Vanbawng khaw lam pawhin buaina engmah an rawn siam zui lo a. Ngula pawh a ṭhiante ho nen in pui tawnin Lungthulian khua aṭangin Pachiau ngawah a insuan phei tawh a. Lovah te an zawh fel vek hnuin a in turte a han sa leh te te a. Engkim a zawh fel vek hnu chuan zankhat chu pasalṭha Chawna hi a inah a rawn leng lut hlawl a. Ngula chuan remchangah lo lain Vanbawng khaw lama Zarkimin hruai a duh thu alo hrilh ta a. Pasalṭha Chawna chuan,"Ni e,nupui nei rual ini tawh alawm. Lusei nula i hmangaih tlat chuan kan hruai vat dawn nia. Buai a zual leh hmain zuk kal vat ila a ṭha ange. Man leh mual tur hi enge kan ken ang aw. Sial lah kaih a rem dawn silo a.Ṭhi leh Dar kan keng mai dawn nia. I nupui man tur chu keinin kan lo tum ange" a ti a. Ngula chuan,"Ka pa khan ro thil eng engemaw chu min hnutchhiah ve bawk alawm. Ka neih ang ang hi ka keng ve anga. A remlo ta anih leh chan belh a awmlo ani mai" a ti a. Chawna chuan,"Zaninah inbuatsaih nghal ila. Naktuk lamah Vanbawng khaw panin kan kal dawn nia. Kan kal vat loh zawngin hun thawl ka nei tam tawhlo ange" a ti a. Ngula pawhin chhuah vat chu alo duh tawh reng reng a. Pasalṭha Chawna nen chuan remruat felin a tuk zing lama Vanbawng khaw pan zai chu an rel ta a. Pasalṭha Chawna haw hnuin Ngula chu a ṭhianpa Zamuangate in lamah a va kal nghal a. A nupui hruai tur chungchang va hrilhin a rawn zui ve theih leh theihloh a zawt a. Zamuanga phur zawng tak hi alo ni a. Chumi zan chuan hlim takin Zawlbuk an kai dun a.

A tûk zing varṭianah Ngula chu thovin a in lam a pan nghal a. Thul a a pa in a hnutchhiah Ṭhi engemawzat chu puana tuamin a Iptepuiah a khung a. Silai pu chungin pasalṭha Chawnate in lamah chuan a kal chho ta nghal a. Chawnate in a han thlen chuan Chawna pawh alo insiam mek tawh a. Iptepui puam ul hian thil eng engemaw hi alo ak ve a. Chawna nu leh pate chuan Ngula nupui nei tur chu anlo phur pui em em mai a. Chawna pa chuan,"Ngula,a man an phut belh anih pawhin buaina tur a awmlo nia. Han hlawhtling ngei ang che u" alo ti a. Ngula chuan lawmthu te a sawi mawlh mawlh a. Rei vakloah Zamuanga pawh a rawn thleng phei ve hlawl mai a. An kim.takah chuan muangchang loin hmanhmawh takin Vanbawng khaw lam chu an pan ta nghal a.

     Ngulate chu tluang taka kalin fehrehsan velah Tuivai lui an thleng tawh a. Tuivai lui an thlen thlak chuan Chawna chuan a Iptepui chu a zen ruk ruk a. Lusei ho puan ven ṭhin pathum hi a rawn phawrh a. Ngulate hnenah chuan,"Kha in puanven kha thlak rawh u. Kan sam pawh Luseiho zial angin kan zial vek ang" a rawn ti a. Zamuanga chuan,"A ṭul kher em ni" alo ti a. Chawna chuan,"Vanbawng khua hian Hmar mikhual an lawm vakin in ring em ni. Tuivai lui kan kan chinah chuan Lusei hnam kan ni tawh dawn a. lusei ṭawng chauh kan hmang tawh bawk ang" alo ti a. Zamuanga chuan tuilo zet hian a puanven chu thlakin a Sam te a zial ṭha a. Ngula chuan,"Zamuang,nang Lusei ṭawng thiam mumal lo ini a. Khua kan luh hunah chuan ṭawng ve hauh suh ang che" alo ti a. Tichuan an thawmhaw bel te thlakin an Sam te an zial ṭha a. Tuivai lui chu an kan ta a.

Vanbawng ram an thlen chinah chuan Ngula leh Chawna chu Lusei ṭawng hlirin an inbe tawh a. Zamuanga chuan Lusei ṭawng a thiam vakloh avangin Hmar ṭawngin alo pawt ve zuah zuah mai a. Ngula chuan nui chung hian,"Zamuang,nangmah vanga min man anih ngat chuan ka dim hauhlo ang che" a han ti a. Zamuanga chuan,"Sawi tur pawh ka hre dawn chuanglo. Ka ngawi thei alawm" alo ti mai a. Kawng tluanin Lusei ṭawng an hmang chho char char a. Kawng laka Vanbawng mi leh sa an tawh pawhin Lusei ṭawng hlirin an bia a. Lusei ho thuam inbel vek annih avangin tumahin rinhlelh enin an enlo. Tluang taka kal zelin Behliang mun hun velah Vanbawng khaw kawtchhuah an thleng tawh a. Kawtchhuahah chuan an vanneih asiamin tumah an lo awmlo a. Ngula chuan,"Khaw en laiin khuaah kan lut ngam angem. Min lo hre tawk an awmin ka ring ani" a ti a. Chawna chuan,"En lai ngeiin kan lut anga. Vanbawng lal hnenah kan inlan bawk ang. A ruk arala khuaa luh kha a remlo zawk ani" a rawn ti a. Rei vaklo an chawlh hnuin khawchhung lamah an lut ta a.

     Vanbawng khua an va luh chuan khaw mite chuan Ngulate chu anlo en duh hle mai a. An pian a ṭhain an hmel a ṭhat bakah Silai pahnih an la pu zui bawk nen mittla lek lo hian anlo thlir hlawm a. Ngulate chuan lal in lam an pan ding nghal a. Lal in an han thlen chuan Vanbawng lal Liankiaua leh a upate chu lal in tuala an lo awm lai tak hi ani a. Ngulate hmel an han hmuh chuan upa.pakhat chuan,"Tlangvalte u,tute nge innih le?" alo ti a. Ngula chuan,"Ngopa khua aṭanga lokal kan ni e. Kan unau Khawlian khuaa awm ṭhinte kan tura lokal kan ni a. Lal hnenah khuaa cham phalna kan rawn dil ani" a han ti a. Chu veleh lal chuan,"Kei hi Vanbawng lal Liankiaua ka ni a. Engvanga chhungte kan tura Silai nena lo thawk nge innih le" alo ti a. Ngula chuan,"Lal pa,Hmar ho nen in buai thu kan lp hria a. Fimkhur thilah kan rawn keng ani" a han ti a. Lal chuan Khawlian khaw ho chen bihna lam kawk pahin,"Khawlian khaw ho chu saw lamah sawn kan dah. Ti khan va kal nghal ula. In duh chen chen in cham thei ang. Kal nghal teh u. Khawlian khaw mi leh sa rim nam reng reng hi ka hua ani" a rawn ti ta mai a. Ngula te pawhin engmah sawizui ngam talo chuan Khawlian ho chenna hmun lam chu an pan ta a.

     Khawlian pem te chen bihna hmun an va thlen chuan an hmelhriatte an hmu nawk mai a. Mahsela an inchei danglam avangin tumahin anlo hre mai lo hlauh. Ngulate chuan Zarkimite in lam chu an pan ding nghal a. Zarkimite in an va thlen chuan Zarkimi u Tawnluia hian leikapuiah hnang alo hlai a. Ngula chuan,"Ka pu Mikhual in thleng thei angem?" a han ti a. Tawnluia chuan Ngula hmel a hmuh chuan ṭawng mai na chang a hrelo a. A ngawih vang vang hnuin,"A,ka hrethiam e. Eh,thleng thei tuk e. Lo lut rawh u" a lo ti a. Inchhungah an inzui lut ta nghal a. Inchhung an luh chuan Zarkimi nu chiah alo awm a. Ngulate chu mikhual satliah maiah alo ngai a. Tawnluia chuan,"Ngula,inlo lan hun kan nghakhlel teh asin. Kha Lusei tlangval tepawh in ange a. Pasalṭha nge nge in thluak pawh a ṭha e" a lo ti a. Ngula chuan,"Thih leh dam kar ani. Lo kal ngei kan duh si a" a han ti a. Zarkimi nu pawhin Ngula ani tih a hriat chuan alo lawm thiam hle mai a. Eng engemaw hi a zawt luam a. An Iptepui leh Silaite an bân fel hnuin Chawna chuan,"Vanbawng lal hian a mil vaklo che u ani maw?" a rawn ti a. Tawnluia chuan,"Nia,kan inrem thei lo ani ber mai. Chuvang ania heta ṭanga tlang hran zuan leh kan rawt chhan. Tunah hian kan tlangvalte an thang mek a. Hluta pawh a tel ve nghe nghe ani. An lo kir veleh kan insuan ṭan nghal ang" alo ti a. Tawnluia vek chuan,"Ngula,Zarkimite chul chawhmeh zawng pawh anlo thleng ṭep ang. Ti khan lo awm hahdam rawh u" a ti leh a. An kal chhan ber chu chhungkaw kima an awm laia sawi an duh avangin Ngulate pawh an ṭhu hahdam rih a. Rei vaklo an ṭhut hnu chuan Zarkimi leh a nau chul chawhmeh zawng pawh an lo hawng ve a. Inchhunga Ngula hmel an han hmu thut chu mak an ti em em mai a. An unau chuan in enin an han nui leh ringawt ṭhin a. Ngulate pawh chuan ṭha takin anlo bia a. Zarkimi leh Ngula tan pawh han in lawm fal vak chi ni heklo le. Pangngai takin an titi a. An hlim zia erawh an hmel lan dan aṭangin hai rual anilo.

     Zanriah kilhun velah Zarkimi pa Upa Kalhkhama pawh an lal in aṭangin alo hawng ve a. Ngulate hmel ahmuh chuan engkim a hrethiam vek mai a. Zanriah eikham veleh Tawnluia chuan Ngula chu Nula rim puiah sawmin a chhuah pui a. Zarkimi leh anau pawh an ṭhiante in lamah an leng ve bawk a. An chhuah vek hnuin Chawna chuan Vanbawng khuaa an lo kal chhan zawng zawng leh Zarkimi man atana an thil kente chu a han hrilh a. Upa Kalhkhama chuan,"Ni e,hei kan chhungkua pawhin kan lo sawiho nasa mai a. Kan fanu khaw dang daiha han thawnbo hi kan tan thil awlsam ani biklo a. Bakah keini lah hetah kan awm reng dawn silo nen. Kan fanu hi kan hmu leh ngai tawh dawnlo ani ber ang chu. Rei ngial kan sawiho hnuin kan remti lo tlang ani" a han ti a. Chawna chu a beidawng ru hman hle mai a. Engemaw sawi tuma a ka a an zuai laiin upa Kalhkhama vek chuan,"Mahsela kan fanu hian Ngula hi a duh thlu ngang mai a. Amah zui tirlo pawh ni ila kan chan tho dawna inhriatna kan nei ani. A lunglen zia hi thup tum ṭhin mahsela a thup seng ngang silo. Khawlian khua kan chhuahsan tirh phei kha chuan a at phah mai dawn emaw kan ti hial asin. Chuvangin kan fanu hliman anih dawn phawt chuan Ngula neih tir chu kan pawi ti talo ani. Rosum engmah kan phut lo. Mahsela kan.fanu hi duat taka lo enkhawl min tiam tur ani. A harsat mangan ni a a nu leh pa chan changa lo tuam hlawm thei turin i in tiam ngam angem. Ngula pawh hian kan fanu hi a nuamah leh a hrehawm ber thleng pawhin a hmangaih reng tur ani. Chu thutiam chu in la thei dawn anih chuan in hruai thei ang" a rawn ti a. Chawna chuan,"Pu Kham,Ngula enkawltu leh kai hruaitu ber ka nihna angin in fanu lo enkawl zui chu ka in tiam e. Ngula hi ka hrechianga. Kan khuaah leh khaw ṭhenawma nula tamtak pawhin an duhzia an tilang fova. Mahsela Ngula hian Zarkimi lo chu a rilruah a dah thei ngailo ani. A hmangaih takzet ani tih hi ka hriatpui ani. In fanu hi a lo ti hrehawm anih ngat chuan keimah ngei hian in hnenah ka rawn hruai kir ang. Ka tiam a che" a ti a. Upa Kalhkhama chuan,"Chawna,kan fanu in hruai tawh hnua in rawn dah kir leh anih ngat chuan him damin ka chhuah hauhlo ang che u. Hlim taka a awm theihnan a enkawl min tiam tur ani" a ti a. Chawna pawh chuan Zarkimi enkhawl zui chu a intiam a. Ama hming leh a Pa hming chhalin chhia achham ta a. Man leh mual tura an ken Ṭhi leb Dar te pek a han tum chuan Upa Kalhkhama chuan,"Nilo e,kan fanu hi mi hnuaichhiah leh hmuhsita awm turin kan phal hlei nem. Heng thil te hi an nupa tan ni rawhse" a ti a. Chutianga an inrem theih takah chuan Chawna chu a lawm em em a. Mahsela khuaa an awm reng chu a fel dawnlo tih a hriat avangin Chawna chuan,"Hei Leido khua kan ni a. In khuaa kan cham reng hi a rem dawnlo a. Min kal tir vat angai dawn ani" a ti a. Upa Kalhkhama chuan,"Ni e,remchang hmasa berah in kal dawn nia" a ti a. Chutianga an inrem.theih takah chuan hlim takin zu no te an dawm tlang ta a.

      Chumi zana Zarkimi leh Ngula hlim zia chu tunge sawi thei ang ni. Inchhunga an che vel reng reng pawh a zang vah mai a. Ngula pawhin Zarkimi chu engtiklai pawha a hmangaih reng tur thu a tiam a. Mumal taka inneihna hunserh an hman theihloh avangin a nu leh pate chuan Zarkimi chungah ngaihdam te an dil ve a. Zarkimi lawm lutuk chuan a nu leh pate chu ala han ṭah khum vel a. Zarkimi nau Ṭhatlingi erawh a beidawng ṭan nghal mai a. A u chu a hmu leh angem tih hriat ani silo a. A insut deuh faih faih reng a. Zarkimi chuan a theih ang angin a hnem ve bawk a. Chu zan zet zawng ṭhenkhat tan hlimna anih laiin a ṭhen tan erawh lunglen inṭan zan ani.thung si.

     Vanbawng khuaa nihnih an la.cham leh hnuin Ngulate chu Zarkimi hruaiin an khawthar lam pan chuan an kal dawn ta a. Upa Kalhkhamate chhungkua chuan an fanu chu kawtchhuah thlengin an rawn thlah ve a. Zarkimi nu leh anau erawhin ṭap chungin an zui a. Kawtchhuah an thlen chuan an inthlah hleitheilo a. Zarkimi pawh aṭap pur mai a. An inkuah ngawih ngawih a. Engtikah nge an inhmuh leh ang hriat ani silo a. Lusun ṭah tak hian an ṭap hlawm a. Zarkimi pa chuan a nupui leh a fanu chu an kai hrang a. Rei fe an din leh hnuin Ngulate chuan Zarkimi hruaiin an khawthar dinna lam chu an pan ta a. Zarkimi u Tawnluia pawhin a nau thlah pahin leh an inneih hman pui turin a zui ve bawk a.

         An khawthar dina Ngula nupui tur Zarkimi an hruai luh ni chuan Hmar mipuiho chu so hulh hulh ani ber mai. Ngula nupui tur hmu chak leh lawmpui turin pasalṭha Chawnate in tualah an khat hmur mai a. A hranpaa inneihna hunserh an la hman dawn avangin Zarkimi chu Chawnte in lamah a la awm a. Chawnate chu pa in a rawn man anih ber chu. Hmar ho chuan Zarkimi chu hmelṭha an tiin Ngula chu vannei an ti em em a. An in ngaihzawn tirha pasalṭha Chawna hlauhthawn ruk thil,Ngulan Lusei nula nupuia a neih chuan a chipuiten an endawng palh mai ang tih chu a thleng dawnlo a ang hle mai. A tu mai pawhin Ngula chu an lawmpui em em vek a. Khawtlangin an hlimpui ani ber mai. An khawthar din an thlen ni aṭanga nithum hnuah Ngula leh Zarkimi chu inneih na serh leh sang kim biaiin an innei ta a. An inneih ni chuan pasalṭha Chawna pa chuan Sial talhin khawtlang a hrai a. Zan lam alo ni a.Mo hruai alo hun thlengin tumahin Lusei nula,an Leido khuaa cheng ani tih lam ngaihtuah loin an phurrpui em em mai a. Lawichhiat zan a zo a. Lawiṭhat zan anih thlengin Hmar mipuiin an pasalṭha chu an thlahthlam lo.

     Lawiṭhat zan alo nih meuh chuan Ngula leh Zarkimi pawhin vawi tamtak anlo sawi dun leh an suangtuah fo chu a takin a thleng ta a. Mo lawmtute an ṭin hnu chuan an pahnih chauhin Ngula in thar sakah chuan an awm a. Hmar tlangvalho chuan an pasalṭha chu an zah ve em avangin a phuar em chu an phuar lo a. Mahsela inhnuai leh kawmchhak bang aṭangte in an rawn enthla vel a. Khawvar lam arkhuan thlenga an tihbuai hnuin an ṭinsan ve ta hram a. Tlangvalte an haw darh hnuin Ngula leh Zarkimi chu khumpuiah insi rial hian an ṭhu a. Nghet takin an inkuah vawng vawng mai a. An hlim zia chu tunge sawifiah zo ang le. An tunhma hun te sawiin an titi siam siam a. A chang leh an nui dun leh ṭhin a. Mahse hmangaihna ah chuan ṭawngka mai a tawk lo. Inthlahlel taka in pawm vawng vawng chungin khumah chuan an tlu zal ta a. Hmangaihna kuhmum chu a parchhuak ta ani ber ang chu.

Ngulate an inneih fel takah chuan Zarkimi u Tawnluia pawh Vanbawng lam panin a liam leh tawh a. Ngula leh Zarkimi chu an nupa chuan an hlim hle mai a. Engkim an thawkho zel a. Tuichawi thlengin an nupa in an inzui dat dat reng mai a. Chapchar awllen lai anih avangin engmah lah thawh tur a awmlo a. Khawtlang thilah lah Hmar tlangvalho chuan an pasalṭha chu an la awl ve bawk a. Ngula chuan Zarkimi chu a a lungleng lutuk palh ang tih hlauin inah a awm pui deuh reng a. Ngula a chhuah changin Zarkimi chu pasalṭha Chawnate in lama lengin Chawna nupui leh farnute nen an inkawm ve bawk ṭhin a.

Ni te aliam a. Ngula pawh khawtlang thilah a buai chhunzawm zel a. An khawthar dinah pawh mithar anlo luh belh ve zel bawk a. Nitinin an pun belh ani ber awm mange. Chutia khawthar an din takah chuan lal tur leh khaw hming sak dan turte sawihoin Khawlian upa leh val upate bakah pasalṭhate chu an inhmu khawm a. Lal atan chuan hnamchawm nilo,lal thlah ngei an duh a. Pasalṭha Chawna lah lal nih a duh siloh avangin lal tur zawn mai chu an rel ta a. An khaw thar hming atan pawh hming dang phuah buailo in Khaw ropui tak lo ni ṭhin,"KHAWLIAN" tih hming put chhunzawm tir chu an rel thlu ta a.