SANGHAR KHAWTHLIR

Ṭhen-60

    Chhun lama chau hnêpa Lám zawl tur siam hnatlanga a tel hnuin Ngula chun tlai lam ni tlak hma deuhin in lamah a hawng a. In a thlen velah ei a rel nghal sawk sawk a. Inchhung sekrek khawiha a buai rak rak lai chuan a ṭhian Zamuanga alo lut hlawl mai a. Ngula chuan,"Lo leng ṭhu rawh khai" alo ti var a. Zamuanga a ṭhut fel hnuin Ngula bawk chuan,"Hna tlanna lamah ilo va lang ngailo ve mawle" a han ti leh a. Zamuanga chuan,"Hnatlan te zawng nula leh tlangval hna alawm." a lo ti a. Ngula chuan,"Tlangval ang reng ila nia lawm. Tak a,kut sa tur zawng hian kan ramchhuak ve dawn lawm ni" a han ti a. Zamuanga chuan,"Chu zawng a hmanhmawh thlak loh e. Tak a,hei Khawlian lamah kan beidawn tak siah chuan kan khaw lamah hian kan zawng mai tawh dawn em ni?" a rawn ti a. Ngula chu a thitih lai dah meuhin Zamuanga kiangah chuan a han ṭhu a. Zamuanga hnenah chuan,"Ka ṭhian,ka sawi fo tawh ang khan mahni chauha khawsak reng zawng a theih loh a. Mahsela ka thutiamah hian ka ding reng dawn ani. Engtia rei nge nghah ala ngaih dawn ka hrelo .Eng anga rei pawh nise,ka la nghak rih dawn ani" a han ti a. Zamuanga chuan,"Pakhat i nghah na lamah hian mi ṭha tamtak i chan phah dawn anih hi. I hlawhtling ngei dawn em tihpawh a hriat siloh a" a ti a. Ngula chuan,"Min ngaihtuah avangin ka lawm e. Mahse midang lakah ka rilru pek ka tum tawhlo ani" a han ti a. Zamuanga chuan nui chung hian,"Ka fiah chhin che nih kha" a rawn ti a. A nui hawk hawk mai a. Ngula chuan,"I va han ho ṭhin tak e aw. Thutak deuhin kan bia che a" alo ti a. Zamuanga chuan,"A khaih ngawi teh . Mi ṭhenkhat hi chuan nupui i neih vat loh chhan hi an hre silo a. Sa ilo la thei ve bawk nen,rammi i ngai emaw an ti che nia" a rawn ti a. Ngula chuan,"A,rammi chu ani tawh mai ang chu. Lasi nula meuh pawhin an chhing zoin ka ringlo e" nui chung hian a han ti a. Zamuanga chuan,"Kan duhzawng te hi zawng kan hmu ṭha em em ringawt mai anih hi maw" a'n ti a. Tichuan hlim taka zanriah ei hun thleng inkawmin thil tam tak an sawi dun a.Zanriah ei turin Zamuanga chuan a haw san ta a. Zamuanga hi Ngula ṭhian ṭhaber anih avangin Ngula hian a lakah engthil mah sawi hreh anei ngailo ani.

     Zanriah ei khamah chuan Ngula chu hma deuh takin Zawlbuk lamah a chhuak chho a. Zawlbukah chuan tu vak mah an lo la awmlo a. Mei pawh alo rem diak mai a. Ngula chuan thingnawite tel hnih chu a han buk a. Reiloteah chuan tlangval ṭhenkhat pawh an lo thlen belh a. Zawlbuk tuala lam zir tur anih avangin tual zawl zau laiah chuan meipui an chhep hluah mai a. Zan dang anglo takin tlangval an kal khawm chaklo hle mai. Chu zawng thil mak anilo . Lenglen hun velah chuan nula leh tlangval an rawn thleng zut zut a. Ṭhenkhat phei chu a kawp te te hian an rawn kal a. An kim thawkhat tawh tihah Val upa Sangvela chuan,"Awle,rei kan zir dawnlo. Uluk takin kan zir dawn nia. Ṭhenkhat tan chuan in vawikhatna ani anga. In aia uten an hrilh hre zel.dawn che u nia" a han ti a. Sikpuiruoi ah hian nupang lam(Durte lam leh Thlawram lam) telin lam dan chi hrang hrang pariat lai a a awm a. Lamtluong lam,ketet lam,Anranlai lam ,Simsak lam leh Ṭienna lam te hi a langsar zual deuh te an ni(A lam dan kalhmang hi chu a tlangpuiin Fahrel tawk lam,Khuallam,Chheihlam,Sarlamkai,Chawnglaizawn,Solakia tih vel nen hian a inzul deuh a. In anlohna tamtak erawh anei thung). Kût ni an lam dan tur indawt dang ang zelin an zir phawt a. A la thiam velo te chu a thiam deuhten an kar cheh zel a. A changin an han su rual dial dial a. A chang leh an chheih leh bawk a. Chumi zan chuan Chhingpuii hmel alo lang hauhlo mai a. An khaw nula zinga lam thiam ber anih avangin val upate chuan naupang rual chu Chhinpuii ko turin an tir a. Mahsela Chhingpuii chu a ke a nat avangin alo kal theilo tlat mai. Chhun lama Ngulan a vawmna kha a lampui ngamlo deuh ni ngei tur ani. A lokal loh chhan Ngulan a hriat chuan a inthiamlo hle mai a. Eng han tihvak ngaihna a awm chuan siloh avangin lam zirna lamah chuan a su ve hliau hliau ringawt a. Rei mawi tawk an zir hnuin val upate chuan,"Awle,zanin atan chuan i duhtawk rih phawt ang u hmiang. Naktuk zan ,zanriah eikham veleh kan chhunzawm dawn nia. Tin tlangvalte kha,naktuk lamah Zawllung dawh tur zàwna hnatlan tur anih kha. Tukṭhuan ei khamah helai hmunah hian kan in nghak khawm dawn nia" a han ti a. A sawi zawh chuan nula leh tlangvalte chu an ṭindarh a. Tlangval ṭhenkhat Zawbuk lama an luh laiin lenghawn ar ala khuan loh avangin ṭhenkat erawhin nula an zui hawng thung. Ngula pawh Chhingpuii kan a duh deuh avangin in lamah a hawng vang vang a. In a thlen veleh Artui pahnih lain Chhingpuiite in lam a pan zui ta nghal a.

     Chhingpuiite in ava thlen chuan nula leh tlangval ṭhenkhat pawh Chhingpuii kanin an lo awm ve ṭhap mai a. Chhingpuii chu Khumpui hnaih lamah hian alo ṭhu thluang zar a. La alo hlum mial mial a. Ngula a va luh chuan Chhingpuii chuan,"Ngula ni rengin. Lo leng ṭhu teh khai" alo ti var a. Ṭhuthmun rem pahin Ngula chuan,"Kha enge ilo an tawh. Ka tlaw luatah i nat phah ta anih kha maw. A zialo tak tak ani" a han ti a. Chhingpuii chuan,"Engmah tham ani hlei nem. Nakzan lamah chuan kalo tel thei tawh mai ang. A haihu laia han chetpui vak kha ka ngamlo deuh mai alawm" alo ti a. Mahse Chhingpuiin chet vel a harsat danah chuan alan mai aiin ana ani tih hai rual anilo. Mahsela na ti hmel pu hauhloin la a hlum mial mial bakah a inlengte chu hlim takin ala kawm thei ani. Rei vaklo a ṭhut hnuin Ngula chuan,"A,hei Chhingpui i na lah kan tawrh chhawk thei silo che a. A hmingin Artui pahnih kalo ken ta mai che anih hi. Ka kanna che ani mai" tiin a Artui ken chu Chhingpuii a han pe a. Nula leh tlangval lo awmvete chu an lo e nasa mai a. Chhingpuii chuan lawm tih hriat tak hian,"Khatiang rawn tih angai lo asin mawle aw. Min ngai damlo lutuk anih kha" tihpahin Ngula Artui pek chu alo la vat a." Ka lawm e aw" a tih zawm a. Tlangval phawk deuhte chuan,"Ani tan chuan khum beta na ang i nia lawm " anlo ti a. An nui ho dar dar mai a. Ngula chuan Chhingpuiin alakah beiseina neilo sela a duh em em a. A laka beisei tur awm anga lan pawh a duhlo ani. Mahse a chet fuhlo luatah thil tih loh tawp tur a tih angai ta si a. Mahsela Chhingpuii pawh nula a ani biklo a. Ngula a duhzia thup thei tur tawka fing ani. Mahsela a duhna chu anasat em avangin a in veng zolo lek lek ṭhin. Chumi zan pawh chuan a inleng dangte mit a ti kham hman ṭhelh nghe nghe a. Mhase Ngula chuan fiamthu alo thawh chhunzawm hman hlauh a, a muapho lo chauh ani. Ngula tan pawh awm reng na chi anih loh avangin lenghawn arkhuan hmain Zawlbuk lamah a kai san ta daih a.

     A tuk zingah chuan tuk dang ang bawkin Ngula chu hma takah thovin a in lam a pan qnghal a. In a thlen veleh Tuium pali kenging Tuikhur lam a pan nghal a. Tuium han phurh em chu a hmeichhe hna deuha a hriat avangin a kuah hawng mai ṭhin a. Tui a chawi zawh hnu chuan Buh a'n deng leh nghal tlat tlat a. Val azawngah chuan a buai ber awm mange. Buh a den zawh hnu chuan a Fairelah ṭhap fai sa aawmloh avangin ei chawp tur a han ṭhap leh sawk sawk a. Buai viau ṭhin mahsela hun rei tak alo tih fo tawh anih avangin ngaiah a nei a tih theih awm e. Hnatlanna a chhuak tlai bik nih a hlauh avangin ei a rel sawk sawk a. Hma taka tukṭhuan eiin a kham hnu chuan reilote aṭhu leh rih a. Chumi hnu chuan Zawlbuk lam panin a chho leh nghal.a.

     Zawlbuk tualah chuan Lungthulian tlangvalte leh mipa naupang rual chu Zawllungdawh tur la a ka turin an in nghak khawm a. An kim ta maw tihah val upa Liandawla chuan,"Awle,tunah Mualmam lui lam panin kan kal anga. Zawllungdawh tur lungphek hlai leh chhah ṭha deuh kan va zawng dawn ani. Tumah pen bo loh tur" a han ti a. Tichuan Mualmam lui lam panin an kal ta a.

     Mualmam lui hi khua aṭanga hla vaklo a awm ani a. A lui awmna mual hi zawl nuam deuh tak anih avanga a hming hi pu ani awm e. Mualmam lui an va thlen chuan val upate chuan tlangvalte chu lungphek hlam khat vela hlai ,hlam khat leh ṭangphel vela sei zawng turin an ti a. Tlangvalts chuan phur takin Lungphek chu an zawng nghal a. Mahsela chutiang anga lian Lungphek ṭha chu alo vang hle mai a. Chawhma zet an zawn hnu pawhin an duh anga ṭha chu an la hmulo a . An valupate chuan haw phawt a, atuk lama zawn ṭhat leh an rawt a. Mahsela tlangvalte chuan zawn hmuh ngei an duh tlat a. Chawhnu lamah pawh chuan an zawn chhunzawm leh ta tho a. An vanneih asiamin tlai lam deuah chuan an duh anga ṭha Lungphek chu an hmu ta hlauh mai le. A awmna hmun a remloh deuh avangin tlangvalte chuan hmun rem lamah an han lum sawn a. Hmun zawl deuh hlekah chuan an dah ta a. A zawnna tur an siam lai vel chuan tlangvalho chuan Lungphek hlai zet mai chu a sirah dawmin an in phawh kau siak nak nak a. A rih em avangin tumahin an phawk kau thei hauhlo mai. Tlangal ṭhenkhat chuan Ngula chu han chawi chhin vd reng reng tur chuan an ti a. Ngula pawh chuan hnial lem loin Lungphek hmalam sirah chuan a kut hnihnin a'n vuan a. Theih tawp chhuah tak meuh a han chawi takah chuan a khup thleng dawnin Lungphek chu a phawk kau ta tlat mai le. A rih em avangin Ngula chuan a thlah zui nghal a. Lungphek chu anin vaw ri khup mai a. Tlangval rual mak ti chu an ka ho mai a. Ngula chu chutiang em em a chak tur chuan an ring ngailo ani. A zawnna turte an siam fel.hnu chuan tlangval rual chuan Lungphek chu an han zawn ta a. A rih em avangin a zawn tu pawh an ṭhahnem ngei mai. An han zawn kang veleh chuan Lungphekah chu mipa naupangte chuan hruia hlingin hma lamah an lo kai ve a. Khuang beng thiam pakhatin Khuang beng chunging hma a hruai a. Hla te hril pah zel bawkin an khaw lam chu an panpui ta a.

      Lungthulian tlangvalte chuan Zawllungdawh tur chu zawnin muangchangin khaw lam an pan pui zel a. An hma lamah chuan naupang rual kalin Khuang benthiam chuan khuang benga hla hril chungin hma a hruai zel a. Khua an luh hnu pawh chuan Khuang chu ala beng tlauh tlauh mai a. Lam zawl tura an siam,lungphek an phah vek na hmun an thlen chuan an nghat ta a. An Lungphek zawn haw chu lamzawl tur lai tak maiah chuan an phun ta a. A Lungphek alian ṭha bawk a ,a hmu apiang chuan ropui an tiin an thlek vawng vawng a. Sikpuiruoi hmanna tur atana hna hautak ber an zawh takah chuan hlim takin mahni in lam ṭheuhah an hawng ta a.

      Lungthulian lam chu Sikpuiruoi hmang tura ni tamtak an inbuatsaih hnu chuan kut atana pawimawh tur ang ang chu an zo fel tawh a. Zawllundawhah chuan Chawrsawng(Sawngka) pawh an dawh fel vek tawh a. Chu chu a hmingah Hmingthir an vuah a. A ban velahte chuan Kawk(Bawmrang) an khai thliah a. Chung Bawmrangahte chu kut ni alo thlen hunah Zupeng te,tuibur al te leh ei leh in tur tuihnai tak tak Khuangpu leh hla hruaitu tan an dahsak dawn ani. Inbuatsaihna zawng zawng an zo fel tawh a. An zu bilh te pawh a tho ṭha tawh viau mai lehnghal. Chutianga engkim peihfel anih hnu chuan upate chuan,"Kan inpeih fel tawh e. I kut tawh dawn ang u hmiang. Kan Sadawt khan naktuk aṭanga kut a thiang dawn nge dawnlo zaninah en sela. A thiang anih leh naktuk lam aṭangin kan kut nghal dawn nia" an ti a. Chumi zan chuan Sadawt chuan ai enin kut a thiang dawn nge dawnlo fiah nan an khaw rorelnain Kawmcharah chuan Khuangte a khai a. Chu Khuangte chu zankhuain a khai anga. Zan lamah amah chu rorelnainah chuan a meng tlaivar zak dawn ani. Khuangte chu zan lamah a vawritu an awm anih ngat chua kut tur chu an pamṭul ṭhak anga. A vawri tu awmlo a a inkhai tlaivar zak anih erawh chuan kut chu a thiang tihna ani dawn ani.

      Chutianga Lungthulian khuate kut tura an inbuatsaih mup mup lai chuan Khawlian khaw lam erawh khual thuthang avangin anlo buai hle mai a. Khawlian khua a la chambang ve chhun te hi Vanbawng lama kai duhlo ho deuh vek anni tawh a. Khawlian khua chu chhuahsan an tum tho a. Mahsela Vanbawng lamah kai loin Khawlian khaw ram Kaimual ep,Tuivai lui ralah chuan khawthar din an tum ani. Khawlian khuaa la chambangte chu chhungkaw zahnih vel chauh anni tawh a. An khawthar tur pawh an enfiah vek tawh a. Insuan chhuah mai chu an hmabak ani tawh ani. Mahsela chutih lai chuan Sailo lal Bengkhuaian Mingo ho a zuk run avangin Mingo ho chuan Sailo lal tamtak chu an rawn tlawm tawh a. Khuate an awp zui zel bawk a. Khawlian khaw lam pawh an rawn lut dawn ani tih thawm an hre ta tlat mai le. An khaw thar dinna tur lamah lah insuan chhuah nghal mai theih anilo a. Khawlian khaw puipate beidawng chuan Vanbawng lamah leh Lungthulian lama ṭanpuina dil tura lamkal tirh mai chu an rel ta a.

                    Ṭhen-61

   Khuang a ri lo e.Hlim takin kan lut thei dawn e" an khaw Sadawtin a rawn tih takah chuan Lungthulian upahote chuan nula leh tlangval pathum ve ve an ko a. Khawchhung intinah lut a,kut tur ani thu hrilh turin a kawp te tein an tir chhuak ta nghal a(Heng nula leh tlangval koh bikte hi LAWMLAI SA an ti). Lawmlai sate chu in tinah lutin kut hman a thian thu leh kut atana inbuatsaih turin khaw mipuite chu an hrilh chhuak ta vek mai a. Sikpuiruoi an hmang thei dawn tih an hriat takah chuan a te ber aṭanga a lian ber thlengin an ri hlut mai a. An thawmhnaw ṭha ṭhate chu Thul aṭangin an kaichhuak a. Pavalai deuh leh pathlawi ṭhenkhat erawh Iptepui nen an khaw rorelna in mual lamah chuan fatu turin an chhuak khawm nghal sang sang a. Sikpuiruoi hi tukṭhuan eikham aṭanga hman niloin Chawhnu lam aṭangin an kut ṭan a. Tlai var zaka kutin a tuk tlailam thlengin zai leh lamin hun an hmang ṭhin ani. Nikhat chauh an kham loh changin nihnih aṭanga nithum thleng pawhin an kut mai ṭhin ani.

Tukṭhuan eikham alo huna,fehrehsan anih thleng pawhin Lungthulian khua chu nidang anglo takin a rik hian an ri chel chul ani.ber mai. Nula leh nu ṭhenkhat phei chu an puan bih tur hawhin anlo vak kual vel a. Tlangvalte erawh an farnuten an lo chei ve mawlh mawlh bawk a. Mual zau lai deuhah fatu ten Sial sa leh Vawksa anlo chan mawlh mawlh a. Naupang ṭhenkhat saphing inchuh a lo in vel tawk lah bo lo. Chhuh chaw fak hun hmain an khaw lammual tur a lungphek an phah vek na hmunah chuan mipui an pungkhawm deuh vek tawh mai a. Nulate chuan Kawrchei hain an kawr hnuaiah an awm velin tla mai mai theilo turin puan an bih a. An kawngah Ngaihngawn kawnghreng an hreng bawk a. An beng til verhah chuan hawlrawl(Heihi hnim chi khat,mau anga kawrawng an hmang deuh ber. A neinung deuh chuan dar leh thir a siam pawh an hmng ṭhun) an beh a. Hawlrawl kuaah chuan la hrui sen emaw,pangpar emaw te an beh tel a. Pumṭhil ṭhite,Ruongthei ṭhite leh Theibuong hrui te an awrh bawk a. An banah chuan Chaupheng banbun(Ngun) Dar enga siam leh Bunsai(Saiha aṭanga siam) an bun bawk a. Harban banbun(Ngun) thir hmanga siam,kezungpui tiat vela lian chu an kiu chung a rek lai takah an bun bawk a. Tlangvalte chuan Diar an khim a.An diarah chuan Vakul chang te,Ṭawnglai rang,Arpa changte leh Sawnsente an tawn a. Kawr tualpuantah hain puan an bat a,thangchhuah puan an veng bawk ṭhin. Chutianga nula leh tlangval an han inchei tak ṭhupah chuan an mawiin mit an titlai em em a. Tar leh kum upa lam deuhte chuan an vanglai hunt hrechhuakin an ngai em em mai ṭhin ani. Chung nula leh tlangval zawng zawng zingah chuan Chhingpuii leh Ngula chu an langsar falin mi te mit fukna ber pawh ani.Ngula thawmhnaw inbelte chu Zarkimi te unauin an pek vek kha anih avangin Lal fapa thuam awma mawi hi ani a. Chutiang thawmhnaw ṭha a neih pawh an hriat siloh avangin mi tamtak mak tih a tling ani. Lam thai tur annih avangin Nula leh tlangvalte chu hmun khatah hian an ding khawm vek a. An chai tak tak hma hauhin an thuam ringawt pawh chu mit ti tlai tham ani tawh ani.

     Khawthlang lama ni a her tak deuhah chuan an kht ṭan dawn ta a. Lam zawlah chuan khuangpu chu Khuangte nen a ding chhuak a. Khuang ben zauh zauh pah chuan,"Sikpui ur nan i zai hmasa ang aw" a ti a. Tichuan Lungthulian khaw mipui zawng zawng chuan Sikpui hla chu an sa rual ta a.

"Sikpui inthang kan ur lai a,

Chang tupui aw,senma hrili kang intan.

Ke ra lawn a,ka leido aw,

Sunah sum ang ,zanah mei lawn invak e.

An tur a sa ,thlu a ruol aw,

Inphawisiel le in ral feite zuong thaw ro.

Sun ra zula,ka leido aw,

Ke ra lawn a,meisum ang lawn invak e.

Sun ra zula ,ka leido aw,

Laimi sa ang chang tupuiin lem zova.

A va ruol aw la ta che,

Suongluong chunga tuizuongput kha la ta che"

Tiin an zai rual dual dual mai a. Pitar leh putar te chu an lung a leng thar leh em em a. Mittui nen Sikpui hla chu anlo sa ve a. Hla pui an sak zawh hnu chuan Khuangpu chuan Khuang chu a han beng zawm leh zat a. Chutah naupang rualin Durte lam leh Thlawram lam hmangin hma an rawn hruai a. Naupang rual an lam zawh chuan nula leh tlangvalin an chhunzawm a. An chhawl hal reh nan zu tui tling chu an lo sem zel a. Rei tawk fang an chaia an lam mup mup hnuin Khuangpu chuan chawlh a han puang a. Chumi hunah chuan lamzawla Zawllungdawha Sawngka dawhsanah chuan Sadawt alo dingchhuak a. Sadawt chuan,"Sikpui kut hi remna kut anih bawk avangin vawiinah hian tlai lam ruaiṭheh hma ngeiin kan rem theihloha te nen remna i siam ang u hmiang" a rawn ti a. Ṭum dang ang bawkin nula leh tlangval inremlo te,chhungkuaw iremlo te chuan Sadawt hmaah chuan inremna an siam ta a. Mi tamtakin an ba te an ngaidam zui bawk a. Sikpuiruoi hi "Remna ruai" pawh an ti bawk ṭhin ani. Remna siama hun an hmanzawh hnuin Chai leh lam an thai chhunzawm leh ta mawlh mawlh a. Tlai lamah chuan hlim takin an kil ho leh ta a. Sikpuiruoi lai hian lamzawl lai taka Sawngka an dawhah chuan Zapui hrual hi an dah ṭeuh mai a. Zurui a buaina siam emaw,nula laka lo che mawilo deuhte an awm chuan val upaten Zapui chuan phuarin an dahbo daih ṭhin ani. Chutianga tih ngai tlangval tan chuan mualpho thlak em em a. An chhungte tan pawh thil zahthlak tawpkhawk a tling ani.

      Ruai ṭheh zawh hnu lamah pawh nula leh tlangvalte chu in lamah hawngloin an chai chhunzawm mup mup reng a. A khat tawkin zu tuitling an sem reng a. Ngula erawh in lama a ran vulhte a ngaihtuah deuh avangin a zuk hawng lawk a. Chumi hnuah lam zawl lamah kal leh nghalin a ṭhiante a han zawm ve leh a. Chutianga nula leh tlangval an han chai mup mup mai chu nuam hi an ti em em a. Tlangval ṭhenkhat tan an nula duh em em an pawm chang a lo awm a. Nula te tan lah an tlangval duh em emte kianga ṭhut hun a awm ve bawk a. Engtia rei nge an chai tawh tihpawh ngaihtuahlo chuan hlim takin an chai chhunzawm mup mup mai a. Zanrei tak thleng pawhin tumah rengin ning hmel an pulo. Ngula pawhin nuam a ti hle mai a. Mahsela a nula pawm zinga ṭhenkhat an chet fet theih deuh avangin zanrei lamah chuan nuamlo a ti ṭan ta deuh a.Chhingpuii lah chu Ngulan a pawm apiangin Ngula chu a khuaikhem tum emaw tihmai tur hi ani a. Zan a thim a,mei engah lah engmah langchiang thei heklo i. Ngula lah A mualpho mai a hlauh avangin a insum nasa mai a. Zu tuitling an in nasa deuh bawk nen Ngula chu thochhuakin Lam zawl sir lamah a va ding chhuak ta daih a. Rei vakloah chuan Chhingpuii chu Ngula kiangah a rawn ding ve nghal mai a. Ngula hnenah chuan,"Nuam iti vak nange. I tho daih a" a rawn ti a. Ngula chuan,"Ka rui deuh alawm mawle. Ka lu ana deuh bawk nen,nakin deuah ka ṭhu phei leh ang. Kha nang pawh ilo tho daiha " alo ti a. Chhingpuii chuan,"Ka pum anuamlo alawm mawle. Daikal ka duh ania. Zan a rei tawh bawk nen,mahni a kal ka hlau deuh bawk si" a rawn ti a. Ngula chuan fiamthu hian,"Khulai deuha inhnuaiah khuan zuk bun hmiah ta mai che" a han ti a. Chhingpuii chuan,"Mai mai chuan. Nula kan nih ve hi. Mi inhnuaia e rual pawh ka ni tawhlo" alo ti chhum hmuk a. Chhingpuii bawk chuan,"Minlo kalpui mai ta che. Ka insum zo dawn tawhlo nia" a rawn ti leh a. Ngula chuan,"A mawi lo e..Miin minlo hmu palh reu reu ange" alo ti a. Chhingpuii chuan,"Anih keimahin ka kal mai ang. Min kal pui i hreh tlat chuan" tihpahin khawdai lamah a kal ta hnak hnak a. Ngula tan pawh hmeichhia mahni chauha han tlat fal tir ngaihna awm bik heklo le. Chhingpuii chu midang hmuhloh laiin a zui ve a. Chhingpuii chuan khaw hmawr deuhah hian alo nghak ran mai a. Ek chhuak hmel reng a pu tawhlo a. A lo la nui ver ver lehnghal . Ngula chuan hmanhmawh turin a tur nghal a . Thim tham hnuaiah chuan an inzui lut det det a. Khawdaiah chuan rei ngial an va awm a. Chhingpuii a inthiar zawh hnu chuan a hran ve ve a lo kalin an rawn chai chhunzawm leh ta a. Chumi zan chuan an chai tlai var zak a. Tlai lam aṭanga zankhua an chai tlai var ṭhak hian "LAMLAI TAN" an ti ṭhin.

 A tuk zing khua alo var a. Nula leh tlangvalte ṭhenkhat chu in lamah an hawng a. Ṭhenkhat erawh an la chai chhunzawm renga. Pa valai leh nu ṭhenkatin rawn zawmin an chai mup mup reng a. Chumi ni pawh chuan ni lenga lam leh zaiin an intihlim a. Tlai lamah chuan ruai an ṭheh leh mup mup a. Ruai ṭheh zawh hnu chuan a pui apangin an chai chhunzawm leh nghal a. Chutianga zu tui tling nena nula leh tlangval an han chai ho tak tak chinah chuan ngaihtuahna pawh a tawi deuh ta ani ange. Ṭhenkhat lo tla fal nalh nalh tawk lah bolo. Chumi zan pawh chuan tlaivar zakin an chai leh ta a. Zan lam aṭang chuan,"SIKPUI ZAWLSUOK LAM" ṭanin a tuk tlai lam thlengin an lam chhunzawm a. Tlai lam alo nih chuan kut chu a ṭiak dawn ta a. Hlim taka an chai mup mup hnua chutianga kut an ṭiak ta mai tur chu an ui em em a. Khuagpu chuan Khuang beng chung hian,

"Ṭin rei aw,ṭin ta rei aw kei

nghaknu hai,

Indi Ar ruol angin ṭin ta rei aw.

Thlangfa fasawn hawi takin ṭin ta rei aw,

Indi Ar ruol angin ṭin ta rei aw.

Nghaknu senfen hawi takin ṭin ta rei aw,

Indi Ar ruol angin ṭin ta rei aw."

a han ti vang vang a. Chu veleh khuang chu a hma aia nasain an beng tlir vel a. Tichuan mipuite chuan hrilh chawp ngailoin kut chu a ṭiak ta tih hriain mahni in lamah ṭheuh an hawng ta hlawm a. Kut a ṭiak,Khuang leh zai lam ri a han reh tak dukah chuan a tu mai pawh chu an lunglengin Sikpui zun chuan khawtlang leh mimal tin chu an phu tawk ṭheuhin an tuar ai ber mai. Tlai lam nitla turte chu an thlir vawng vawng . Tlangval ler deuh ṭhenkhat an tumloh zawk lo chetsualpui beidawng lutukte lahh chu tukverah dakin an indawm vawng vawng a. Nula ṭhenkhat lah an rai palh mai ang tih hlauin tap kawmah an ṭhu ngawi reng thung. Ngula pawh a ruk takin a lungleng ve em em a. Kha mi hun tawite chhung khan Zarkimi a ngaihtuahna pawh a dahbo hman hial a. Mahse tunah meuh zawng kut zun vanga a lungleng leh Zarkimi a ngaihna chuan a zem a. Tukverhah dakin tlai lam ni tla tur chu a thlir liam vawng vawng a. A Arnote chiap thawm leh a Vawk chaw ngen a ngek hrut hrut thawm pawh chuan a beng dar a chhun pha meuhlo ani. Zan lamah pawh tumah nula rima han leng peih mang an awmlo a. Ngula pawh in lamah Chem fawng turte suiin zan chu a hmangral ve ta a.

      Sikpuiruoi an hman zawh ni aṭangin Ngula chu lo lamah Bal leh Bahra vel phurin a feh leh deuh ngar ngar tawh a. A chhek zawh vek hnuah chuan lo vah hmaa sapela ramriah tepawh a duh deuha. Zankhat chu chhun lama a thilphurh a rit deuh nen a chau tawngkhawng deuha. Nula rim pawha chhuak peihloin khumah a mu zal mai mai a. Tapchhaka mei pawh a chhawm ṭhat lemloh avangin inchhung pawh a thim bar mai a. Ngula chu a chauh deuh avangin alo chhing sek hmanna. Tu emawni in'Ngula ,Ngula' tihpaha a kawnga a rawn sawi nawk nawk thawmah chuan aharh ta hlawl mai a. Ngula chuan rang takin kawngka chu ava hawnga. Sumhmunah chuan an khaw tlangaupa hi meichher nen alo ding reng tawh a. Ngula chuan,"Enge ni ta?" a han ti a. Tlangaupa chuan,"Kan upate leh pasalṭha Chawnaten an nghak che nia. Rorelna in lamah min zui nghal thei angem" a rawn ti a. Ngula chuan,"Thei tuk e" tihpahin a hmai te a han phih thuak thuak a. Tlangaupa nen chuan an chhuak dun ta a.

      An khaw rorelna in an han thlen chuan an khaw upate leh pasalṭha Chawna bakah Khawlian tlangval pahnih anlo awm tlat mai le. Inchhunga luh veleh Ngula chuan,"Pu te u,min mamawhna innei em ni" a ti nghal a. Upa Dozamanga chuan,"Mamawh tehreng e. Hei mak tak maiin Khawlian lam palai hmel kan hmu tlat mai a. Thil engemaw kan ngaihtuahho angai ani" a lo ti a. Ngula chuan ṭhut hmun rem pahin,"Khawlian ho chu an la chhuak zo nange" a han ti a. Pasalṭha Chawna chuan,"An la chhuak zo rihlo ani awm e. Hei kan puihna beiseiin anlo kal a. Ngaihdan engemawnte ineih ve takin kan rawn ko ta che ani" a lo ti a. Khawlian tlangvalten an lo kal chhante an sawi vek hnu chuan upate chuan Khawlian tlangval pahnihte chu an thlen in tur lamah an kal tir a.

     Khawlian tlangvalte an chhuah hnuin upa Dozamanga chuan,"Mingo ho chu tute nge maw annih le. Sailo lalte awlsam taka tlawm mai thei tute chu an huaisen hle ani ang maw?" a rawn ti a. Chawna chuan,"Keipawh an chanchin hi ka hre tam vaklo a. Mahsela ralthuam chu an nei ṭha viau ani awm e" a lo ti a. Upa Kapliana chuan,"Khawlian khua a la chambang zawngte chu lo bibo diak sela ani mai lawm. Tuivai lui an rawn zawh chho dawn tih mai vanga lo hlauh em em tur pawh ani dawn mawni le" a rawn ti a. Pasalṭha Chawna chuan,"Khawlian lam hian remna kan siampui angin kan puihna an rawn dil mai ani a. Rem intih chuan pui tura kal ve zawng a ṭha viau mai ka ti" a lo ti ve a. Upa Dozamanga chuan,"Ngula,kan pasalṭha Chawna hi khuaah a awm angai si a. Kan kal dawn anih chuan kan tlangvalte i va ho dawn a. Khawlian ho va puih chu ṭha i ti nge tilo han sawi ve ta che" a rawn ti a. Ngula chuan,"In rorel dan dan kha ani mai. Kal in tih chuan ka kal mai anga. Rem intihloh pawhin ka hnial chuanglo ang" alo ti a. Dozamanga chuan,"Kal ṭha iti nge tilo sawi la ka tia lawm" alo ti hmuk a. Chu veleh Ngula chuan,"Anih chuan Khawlian ho va puih ngei chu ṭha ka va tive. Inremna kan siam laia kan thutiamah kan din angai ani" a han ti a. Upa Dozamanga chuan,"Chuti anih chuan Khawlian ho chu kan va pui dawn tihna anih chu. Kan khaw tlangval sawmli kan tir anga. Ngula hian va ho sela a ṭha ange" a ti ta a. Upa dang pawh chuan Dozamanga thusawi chu an hnial zui lemlo a. Khawlian khaw ho pui tur chuan Ngula ho a tlangval sawmli rual tirh chu an rem ti ta a. Khawlian palai te thu rawn thlen danah chuan Mingo ho tamtak Tuivai lui dung rawn zawh chho an awm tih hriat ani a. Chung ho chu Khawlian khua an rawn luh ngei an rin avangin Khawlian khaw ho chuan an hlau thawng deuha . Lungthulian lamah hian lamkal an rawn tir ta ani. (Heng Mingo ho leh an sipaite hi Bengkhuaian Mingo ho a zuk run avanga Luseiho chenna bial rawn awpbeh tuma lokal,Hmar lam aṭanga Sailo lal ho chenna rawn luhchhuah tumte nia sawi ani.)

Thutluknate an siamfel zawh hnuin Ngule leh Chawna chu Zawlbuk lama kal turin an chhuak nghala. Kalkawngah Ngula chuan,"Mingo ho chu hmuh ve reng reng pawh an chakawm mange" a han ti a. Chawna chuan,"Hmuh an chakawm pawh ka ti hranlo e. Kan chenna bial hmar tawp lama phaizawl chin chu an awp bet vek tawh an tiin ka hria. Mifel tak chu anni lo phawt anga. Lal ropui tak an nei ani ngei ang" a han ti a. Ngula chuan,"An chanchin engmah lah kan hre tam silo a. Kan thihna turah kan va inbarh lut hlauh in ania ka rin" a han ti a. Chawna chuan,"Naktuk lamah in chhuah mai hmel a. Khawlian ho chuan Vanbawng lama an unaute pawh an hrilh anih kha. Mingo ho kah in rel anih chuan Tuivai lui an kan laia kah a ṭhat tur thu i sawi dawn nia. Chu chu in tan hun ṭha ani mai" a ti a Ngula chuan,"Ka thurawnte an pawm duh angemaw chu" alo ti a. Zawlbuk an thlen veleh pasalṭha Chawna chuan Khawlian lama kal angaih thu leh an kal chhan turte a han sawi a. Lungthulian tlangvalte chuan Mingo ho lo kah ve hrim hrim chu an lo chak khawp mai a. Khawlian lama kal pawl nih chu an inchuh ta sup sup a. Chawna chuan a kal tur te a ruat fel ta vek a. Chumi hnu chuan a tuk lama an kalna tur ngaihtuah chungin an muhil ta a.

((THUNAWI👉Ka thawnthu ziah hi history kaihnawih thil anih avangin Mizoram sap hoin an awp thleng kha ka ziak tel dawn a. Pasalṭha chanchin ngawr ngawr ani dawnlo tih minlo hriat sak dawn nia. Khawlian khaw lo din chhoh dan,Luseihoin an luah hnua Hmarhoin an rawn sah thar leh dan te. Hmar leh Paite thlah an chen ho dan leh a hnu lama an lo inṭhendarh leh tak dante. Khawlian khua suan kual anih dan te. Zawnghri len lai vel leh Mautam hun thlengin ka rawn ziak kual duah dawn ani. Ka thuziak minlo chhiarsak a,minlo ngaihhlut sak avangin ka lawm em em ani-Chawnga Hmar))

                       Ṭhen-62

Zing khua alo var a. Lungthulian tlangval sawmli rual zet mai chu Khawlian lama kal turin Zawlbuk tualah an in nghak khawm a. An va kalh chhante chiang taka an sawi hnuin tukṭhuan ei hmain Khawlian lam chu an pan ta nghal a. Pasalṭha Chawna a kal ve a remloh avangin Ngula chuan an khaw tlangvalte chu a ho ani.

     Kawng lakah harsatna engmah tawkloa an kal char char hnuin lenghawn arkhuan pelh hretah Khawlian khua chu an lut ta a. Khawlian tlangval pahnihte chuan Ngulate chu lal in lamah an hruai chho nghal a. Lal in an han thlen chuan Khawlian upate bakah pasalṭha Vanzika,Vanbawng lama pem tawh pawh alo ṭhu ve tlat mai. Ngula chu an khaw aiawhtu deuh anih avangin mahni chauhin lal inah chuan a lut ani. Pasalṭha Vanzika leh Khawlian upaten Ngula hmel anlo hmuh chuan an lawm hle mai a. Ngulan a chhawlhal dawm nan a zu tuitlingte a lem zawh hnuin Khawlian upa Pachuaia chuan,"Kan kim ta bawk a. Kan inkohkhawm chhan kha chiang deuh zawkin kan sawi anga. Mingo ho leh an tlangval tamtak Khawlian lam panin tunah hian Tuivai lui an rawn zawh chho mek a. Kan tlangval ṭhenkhat a enthla tura kan tirhte sawidan chuan zariat vel lai anni awm e. Amaherawhchu an zain ralthuam keng annilo a. Sal tamtak pawh an hruai niin an sawi a. Kan khua hi an rawn tin zawn turah kan ngai ngawt a. Kan tan lo dan ngaihna a awm siloh avangin kan inchah khawm ta mai ani. Naktuk lamah khi chuan Khawlian ram anlo thlen hman kan ring tawh a. Engtia hma lo lak chi nge ni ang le. Kan lo kap hmasa dawn em ni ang" a han ti a. Vanzika chuan,"Keini lam aṭangin tlangval zathum kan lo thawkchhuak a. Ral bei thei tur awm anga kan rin chu kan hui khawm vek ni. Ngula nangni engzah ng e rawn kal thei che u?" a rawn ti a. Ngula chuan,"Keini lam chu Sawmli bak kan lokal theilo ani. Khuangzangho hian min rawn hnaih deuh reng maia. In ring renga awm angai si a" a lo ti a. Vanzika chuan,"Khuangzangho chu an tlanbo vek tawh maw tih naklai a" a rawn ti a. Ngula chuan,"Buhseng zawh lai vel khan ram zauh tumin an rawn rammu alawm mawle. Kan lo dang thei hram ani" a han ti a. Vanzika chuan,"An ngeiawm ṭhin mange aw. A enga pawh chu lo ni se. Naktuk lamah chuan nidanga kan la hmuh ngailoh leh kan la beih ngailoh ral kan hmachhawn dawn ani a. Ruahmanna felfai tak kan siam angai ani. A chawpchilh tawh em avangin an mahni lo zuk bei hmasa tura kalna hun pawh a awmlo a. Chuvangin khaw mipuite hi ram lamah kan bihruk tir vek anga. Khuaah hian ṭanhmun kan lo siam dawn ani" a han ti a. Upa Pachuaia chuan,"Khua an lo luh hmaa anmahni lo va biak hmasak hi a ṭhalo ang maw?" a rawn ti a. Ngula chuan,"A ṭha viau ang. Mahsela eng ṭawng nge an hman kan hre silo a. Kan buai phah mai mai ang tih a hlauhawm deuh mange" a ti a. Thil pawimawh dang dang an sawi zawh hnuin tlangau chu an tirchhuak ta nghal a.

Zanreh lai tak maiin Khawlian khaw mipuite chu an khua aṭanga chhak lam ngaw panin an inzui chhuak dam dam mai a.An thil neih ṭha ṭhate an phur chhuak ve bawk a. Naupang engmah la hrethiam velo mutchhuak bawk si te chuan hma bai bai chungin an nu leh pate chu an zui a . Ṭhenkhat erawh uar fe hian an ṭap rawng rawng thung. Vanzikate chua Mipuite veng turin tlangval sawmnga lai an dah a . Heng mite hian a tuk lama inbeihna a thlen hunah Khawlian lamin hnehna an changlo anih chuan an khaw mipuite hi hmun him lamah an tlanchhiatpui dawn ani. Mipuiin khua an chhuahsan vek hnuin Ngula leh Vanzika chuan tlangvalte chu in khatah pali zel an awmtir a. Mingo ho lo luhna lam tur ni a an rin lamah erawh an beng muk deuh thung. An tlangvalte awmna tur an ruatfel vek hnuin Ngula leh Vanzika chu ralven buk lamah an kal ta nghal a.

     Ralven buk an thlen veleh Ngula chuan,"Mingo ho chu hmuh ve pawh an chakawm mang tak e a" a ti a. Vanzika chuan,"Chhim lama kan unaute chu an tlawm nasa tawh asin. Keini chauh hi a tlawm lo awmchhun kan la ni mahna le" a rawn ti a. Ngula chuan,"Kan khaw lamah an rawn kal loh beisei phawt teh ang" a han ti a. Vanzika chuan,"Kan lal chuan Mingo ho hi kap ngei turin min ti ani. Kan khaw lamah luhtir kan tum hauhlo bawk" a ti a. Ngula chuan,"Helaiah hian lo dan hram kan tum ang chu" a ti a. Ngula vek chuan,"Zarkimi kha dam maw?" a ti leh a. Vanzika chuan nui chung hian,"Min zawt har ka tirenga. A dam ṭhat lai tak ani e. I thu min chahte ka hrilh lai kha chuan a hlim teh a sin. Helama kan lo kal dawn pawhin kan in lamah alo leng a. A ngaihzia che leh i tana rinawm taka alo awm zel tur thu min chah ani" a ti a. Ngula chuan,"Ka cho rualloh ka lo hmangaih niin ka hria . Tunah lah ka theihnghilh thei tawh silo a. Midang lakah lah ka rilru ka pe thei heklo" a han ti a. Vanzika chuan,"Ngula, cho rualloh an awm hlei nem. Bakah Zarkimi tan pawh nangmah aia ṭha an awm chuanglo e. Mahsela hmanhmawh deuh la ka duh ani" a ti a. Ngula chuan hlauhthawn hmel tak hian,"Engatinge? Midang an awm em ni?" a lo ti vat a. Vanzika chuan,"Tlangval dang lakah i hloh chu hlauhthawng duh suh. Kan hma hun tur ka sawi theilo nangin Vanbawngah hian kum tam kan awm theiin ka ringlo ani. Kan tam si a. Kan lal hian thlang min tlakpui zel ka ring deuh a. Engmah phei chu sawi a awm chuanglo nain" a ti a. Ngula chuan,"Kum hnih khat tal zawng in la awm em ang chu. Ka dam anih phawt chuan ka rawn lang hman em em ang" a ti a. Vanzika chuan,"Tunah chuan insawn mai rihlo e. Ilo lan vat ka duh vang zawk ania" a ti a. Chumi hnu pawh chuan rei tak an la titi a. Khawvar dawn hnaih lamah tlangval pahnihin rawn thlakin Ngulate pawh mu hahdam turin khaw lamah an kir ta a.

      Nidang ang bawkin Khawlian khaw chhuah lam chu ni in a rawn khawh leh ut tawh a.Thlasik boruak anih tawh avangin tlangval ṭhenkhat chu ni lum ai pahin Vaibel an pak khu tual tual mai a. Khaw chhehvela ngawah te chuan Tlaizawng a par ṭan tawh bawk a. Chungleng savate leh nungcha chi hrang hrang chu an rak nawk nawk mai a. Chutiang boruak nuam tak karah chuan Ngulate erawh an hma hun tur ngaihtuah neuh neuh pahin an ṭhu ngawi reng a. Inring taka awmin Mingo ho lo thlen hun chu an lo nghak tawp a. Ral ven buk lam aṭanga an tlangvalte lo tlan thawm a awm leh awmloh an ngai chang reng a. Tukṭhuan tepawh in ei chhawk zelin a tu amai pawh chu an inring sa at mai a. Mahsela Chhun chawfak hun thleng an nghah hnu pawhin Mingo ho hmel reng reng ala lang lo tlat mai. Ngulate pawh chuan Mingo hoin Khawlian chu an kal kal mai emaw an ti hman a. Mahsela tlai lampang Behliang mun hun velah chuan ralven buk aṭangin tlangval pakhat hi a rawn tlan nal nal a. Ngulate kiang a rawn thlen chuan,"An lo thleng tawh e" a rawn ti a. Chu veleh Ngula leh Vanzika chuan an tlangvalte chu an ṭanhmun tur lama let turin an hrilh sawk sawk a. An pahnih chuan ralven buk lamah hmanhmawh takin an tlan thla ta a.

Ralven buk an zuk thlen chuan Buk thlang lama kawnglai takah chuan Mi sawmhnin rual vel,mak tak tak maia inchei a lo ding ṭhap hi an zuk hmu a. An hma lam deuah chuan an hotu ber ni awm tak hi a ding vuah mai a. A vung lah chu a var vek mai lehnghal a. Ngulate chuan Mingo an vawikhat hmuhna anih avangin mak an ti hle mai a. Chu mai ala nilo. Mingo ho kiangah chuan Lusei tlangval pakhat hi a awm ve bawk a. Ngulate chuan Mingo ho chu Silaiin an lo tin far a. Rei fe ngawi renga an in thlek tawn zauh zauh hnuin Ngula chuan,"Tute nge innih" a han ti a. Mingo zinga a hma hruaitu chuan ṭawng mak sak deuh mai,Ngulaten an la hriat ngai hauhlo hmangin engemaw hi a rawn sawi vei zuah zuah a. A sawi zawh veleh a kianga ding Lusei tlangval chuan,"Zeneral Bawchiara(General Bouchier) ka ni. Tunge in lal?.In khuaah ka lo lut dawn ani" a rawn ti a. Ngula chuan Vanzika hnenah,"Engtin nge khu Lusei pa khuan Mingo ho ṭawng alo thiam bik ni" a han ti a Ngula vek chuan,"Vanpuilala khua leh tuite kan ni e. In ralthuamte in dah thlak hmasak angai ang. Anih loh chuan khuaa in luh kan phalsak lovang che u" a han ti leh a. Lusei tlangval chuan General Bouchiera hnenah chuan a hrilh fiah leh a. Chu veleh mak tak maiin General Bouchiera chuan a Silai a dahthla ta tlat mai le. A hnungzuitu tepawhin an silaite an dah thla ve leh nghal a. General Bouchiera chuan ṭawnglettu hnenah chuan eng engemaw hi a sawi a. Ṭawnglettu chuan Ngulate hnenah,"Khuaah nikhat kan cham ang. Kan kal leh nghal ang. Chaw pawh kan nei vek" a rawn ti a. Ngulate chu an han inrawn leh nak nak a. Ngula chuan,"Mi engzat nge innih" a han ti leh a. Ṭawnglettu chuan,"Sangkhat vel an ni. Do hneh rual annilo ani" a rawn ti a. Ngulate rilru chu a buai ta khawp mai a. Sangkhat rual han tudai thei chi ziazang annilo.Mahsela a ṭul chuan thih thlenga beih pawh an hlau hauhlo a. Engtia hma lak zel tur nge tiin an inrawn laih laih a. Chutih lai chuan ṭawnlettu bawk chuan,"Silaite hi in man thei. Nikhat chiah kan cham ang. Kan kal leh nghal ang an ti nih chu" a rawn ti leh ta a. A tawpah chuan Ngula chu Mingoho dinna lamah chuan kalin an Silaite chu a khawm ta mial mial mai a. Ṭawng lettu pa hnenah chuan,"Khuaah chuan an lo lut thei ang. Mahsela pawnah an riah angai thung ang" a han ti a. Ṭawnglettu chuan Bouchiera hneah chuan an hrilhfiah leh a. Ṭawnglettu chuan Ngula hnenah,"Pawi an tilo nih chu" a rawn ti a. Tichuan Ngulate chuan Genral Bouchiera leh a hote chu khaw lamah an chhawm chho ta a. Bouchierate chuan an zinga pakhat chu midang ko turin an tir let bawk a.(Khawlian khuaa Genral Bouchierate an lo luh hian Ṭawng lettu an rawn hruai tel nghal tlat mai a. Amah hi Silchar lam aṭanga British sorkarin a rawn tirhluh ani. Engtianga ṭawng lettu rawn nei thei nghal nge annih erawh ka hre thei talo)

     Ngulate leh Mingo ho khuaa an han luh chuan tlangvalte chuan an inchei dan leh an vun rawng vel chu mak an ti em em a. Ṭhenkhat phei chuan an lo khawih kual vel a. Mak tak maiin Mingo ho chuan engmah an sawi hauhlo. Ngulate chuan Mingo ho chu lal in tual lamah an hruai chho a. Khawlian upahoin an lo hmuh chuan mak tiin an ka ho mai a. Upa Pachuaia chuan,"Khuaah in rawn luhpui hi in tisual lo ang maw?" alo ti a. Vanzika chuan,"Sual lo turah ngai ang. Hei an hotu ber hi Ngula nen hian kan veng chawt mai dawn nia" a ti a. Ngulate chuan Mingo ho chu lal in tualah chuan an ṭhut tir a. Rei vakloah chuan Mingo nilo,mi dum tak tak mai hi lal mual lam pan chuan an rawn inzui chho dum dum mai a. Hmanraw mak pui pui hi rawn zawnin a tam zawk chuan thawmhnaw inang vek an inbel a. Ngulate chuan mak an ti em em a. A chang leh an han nui leh hawk hawk ṭhin a. Lal in tualah chuan Bouchiera leh a hote chu an tlim hmur mai a. Ngulate chu lal in leikapuiah an ding a. Ngula chuan,"A hmahruaitu te hi an ngo em em a. A bak zawng hi an dum leh em em si a. Belmang an intat hial emawni" ahan ti a. Vanzika chuan,"An thawmhnaw hakte lah hi a mak em em mai a. An rim lah chu a chhe nasa mai. Silai keng lah an tam narawh e" a han ti a. Chutia an ṭawng mawlh mawlh lai chuan ṭawng lettu chu Ngulate kiangah lokalin,"Khawnge in lal chu. An hotupa hian biak a duh ani" a rawn ti a. Ngula chuan,"Kan lal chu a boral tawh. Tunah chuan kan upa Pachuaia hi lal ang ani mai" a ti a. Ṭawnglettu chu a kal leh mai a. Reiloteah General Bouchiera nen chua an rawn phei a. Ṭawng lettu chuan,"Upa Pachuaia hi lal angin ka sawi ania. Lal angin a awm mai angai ang" a rawn ti a. Upa Pachuaia chuan,"Lal ka ni hlei nem. Enga dawt te i hrilh ni" alo ti hluk a.Chutih lai chuan Bouchiera chuan Upa Pachuaia chu ṭawng hriatloh hian a rawn bia a. A kut rawn lekchhuakin thir phek bial kawi tiah vel engemawzah hi a kutphaha chuan a awm a. Ṭawng lettu chuan,"Ka tlangvalte eitur Vawk ka duh ani. Hei hian kalo thleng ang ati e" a rawn ti a. Upa Pachuaia chuan,"Hetiang thir phek satliah hian engmah kan thleng tir awzawng lo ang. Hei aia lian hi kan duh. Anihloh chuan Silai a a thleng angai ang" a ti ta mai a. Ṭawng lettu chuan Bouchiera hnenah chuan a han sawifiah leh a. Chu veleh Bouchiera chuan a naute zinga pakhat chu a han koh a. Silai pakhat hi Upa Pachuaia hnenah hlan pahin eng engemaw hi a sawi a. Ṭawng lettu chuan,"Silai pakhat hian naktuk ami tur nen a thleng nghal vek. Vawk leh Sial a duh " a rawn ti a. (HeSilai hi Vanbawng lamah lak niin Lalhleia khan a kawl chhunzawm ni a sawi ani. A dik emaw ka hrelo).Upa Pachuaia pawh chuan alo pawm ve mai a. Bouchiera bawk chuan upa Pachuaia chu a rawn be leh a. Ṭawng lettu chuan,"In pakhat hman tur a duh ani" a rawn ti a. Upa Pachuaia chuan Ngulate hnenah,"Zawlbuk kan hman tir mai dawn em ni ang" alo ti a. Ngulate pawh chuan anlo remti mai a. Bouchiera leh a hote chu Lal in aṭanga Zawlbuk hnai berah chuan an awmtir ta a. Mak tak maiin Bouchiera chuan an Silai kawl tam zawk chu lal in lamah a rawn dah chho tir vek mai lehnghal a. Mahse Ngulate ngaih chu a aṭha thei chuanglo a. An tlangvalte chu fimkhur lehzuala awm turin an chah mawlh mawlh a.

     Zawlbuk lama Mingo ho an dah fel hnu chuan Ngulate chu lal inah hma lak dan tur sawiin an ṭhu khawm a. Upa Pachuaia chuan,"Keini tan han beihmi an ni hauhlo mai. Min tam hneh dawn lutuk ani. Tunah chuan khaw mipuite leh keimahni him tlanna kan ngaihtuah angai ani"a ti a. Vanzika chuan,"Ni ngawt mai. Ka rin ai daihin an tam mai a. Bakah Silai lah an nghah nasa a. In pawmchilh a ralah phei chuan kan hneh hauhlo ang. Kan bei dawn anih pawhin khua an chhuahsan hnua lo lambun ani mai" a ti a. Upa Pachuaia bawk chuan,"Buaina an siamloh chuan ṭha taka kal tir mai a ṭha ka va tive. Kan ngamloh chalah chil kan hnawm palh ange" a rawn ti a. Mahse Vanzika chuan,"Kan lal in Mingoho chu kap ngei turin min ti ani. Khua an chhuahsan hmain an kalna tur lam hriat kan tum anga. Tichuan lo hma khalhin kan lo lambun thei ang" a rawn ti a. Ngula chuan,"Chutianga beih i tum tlat anih chuan ka rawn zui ve ang che. Tuivai lui lamah an kal leh ngei a rinawm a. Bengkhuaia laka phuba la duh anni an tih kha maw. Tuivai lui an kan dawn velah kan lo kap anga" rawn ti a. Vanzika ṭha tihzawng tak mai alo ni a.

Mingoho chu kah ngei chu an tum ta a.

     Ni a her liam a. Zan lamah chuan Ngula leh Vanzika chu Mingo ho enthla pahin khawlaiah an vei kual char char a. An hote erawh inchhung lamah awmin an Silai hmehpuah inring rengin an awm a . Mahsela Mingoho chu thlamuang tak mai hian Zawlbuk kawtah meichhemin an zai an zai mai a. Ngula leh Vanzika chuan mak an ti hle a. Mingoho lah chu lunglen hmel em em a zaiin an kut te an beng a. Eng engemaw hi an khawng ri bawk a . A chang apiangin pakhat chuan thusawiin a dangin anlo ngaithla ṭhap a. Mahsela an hote erawh tuallaiah chuan an mu hlawm a. Zanrei tak thlenga an zai hnuin Mingo ho pawh chu Zawlbuk chhunglamah chuan an lut ta a Ngula leh Vanzika chuan in pakhat aṭangin anlo thlir reng a. Vanzika chuan,"Mi mak tak zawng anni phawt mai. Engvanga khati taka zai nge maw annih dawn le" a ti a. Ngula chuan,"Lengkhawm zai ang hi ani ve mai lo maw. A thluk te lah kha a mak em em lehnghal a" alo ti a. Ngula bawk chuan,"Khua anlo luh tirh aṭang khan kalo en chik deuha. A vun ngo ho zawng hi a hruaitu bik anni in ka hria. Vun hang ho hi an tir kawi char char mai" a ti a. Vanzika chuan,"Vun hang ho kha chu zai pawh an zai ve miahlo" alo ti a. Ngula chuan,"Lusei lal ho tan pawh lo dan chu an har viau dawn annih hi. Silai an nghah em mai" a ti a. Vanzika chuan,"Ni ngawt mai. Helai hmuna lo chimih ṭhak theih hi nise ṭha tur" alo tive bawk a. An rinloh lai taka chet an thawh thut an hlauh avangin Ngula leh Vanzika chuan chhin khat pawh chhinglo in an meng tlaivar zak a.

      Zing khua alo var a. Ni alo chhuah meuh chuan Ngulate chu in pakhatah hian an muhil a. Mingohote chuan tukṭhuan tur an siam mawlh mawlh a. Vawkte talhin an phul hlut mai a. Lusei leh Hmar tlangvalte chuan a che vel chu hmuhnawm ti takin an lo thlir a. Tukṭhuante an eikham hnuin Mingoho chu Zawlbukah an lut vek a. Zan lam ang bawkin an zai leh ta vak vak mai le. Ngula leh Vanzika pawh lo harh leh tawhin Mingoho zai ri an han hriat chuan mak an ti leh hle mai. An rin anglo takin tumahin buaina reng reng an siamlo a. Mingo ho lahin Ngulate chu an rawn belo a. Ngulate lahin an va hnaih bik heklo. Mingoho chu a khat tawkin Zawlbuk tualah an rawn chhuak zauh zauh ringawt a. Tlai lam anih thleng pawhin buaina engmah a awmlo a. Ngulate pawhin thlamuang takin zanriah turte an buatsaih a. Tlai lam ni tlak hma hretin Ngulate kiangah ṭawnglettu chu rawn kal a. Ngula chuan,"Tunge inih reng reng" alo ti a. Ṭawng lettu chuan,"Thangbawnga ka ni e" a rawn ti a. Ngula chuan,"Engtin nge hengho ṭawng hi i thiam bik a" alo ti a Thangbawnga chuan,"Kan lal Bengkhuaia hoa Mingo kan zuk run khan minlo bei let ve nasa mai a. A vanduai pawlah ka ṭang ta ani. Hnim buk karah mi pakhat hian min bawh lut a. Min rek bet vak a. Ka harh leh chuan minlo phuar hlawm reng tawh ani. Mahse min that mai loin ṭha takin min enkawl a. An ṭawngt uluk taka min zitirin ṭangkai takin min hmang ta anih hi" a ti a. Ngula chuan,"I ṭhiante chuan an tlansan che amaw?" alo ti a. Thangbawnga chuan,"Khaw hran hran aṭanga kalkhawm kan ni a. In chhiar kimloh pawh kha awl tak tur ani. Ka ṭhiante kha ka dem hauhlo e" a rawn ti a. Vanzika chuan,"Mingoho kha an zai an zai mai a. An inthawi em ni" a lo ti a. Thangbawnga chuan,"An Sakhaw thil pawimawh chu ni awm tak ani. An tan chuan Vawiin ni hi a pawimawh viau ani awm e. Tu emaw thil tithei tak hnenah an inthawi ani. Ka hre tam biklo" a ti a. Thangbawnga vek chuan,"Naktuk zingah kan chhuak tawh dawn a. Zan lamah lal inah kan lo leng ang" a ti a. Ngula chuan,"Khawi lam panin nge in chhuah dawn?" alo ti a. Thangbawnga chuan,"Sailo lal ho khaw lamah ani ang. Khawi khua berah nge kan kal dawn chu ka hrelo. Mahse khawtin kan hrut ka ring" alo ti a. Tichuan Zawlbuk lamah a phei ta nghal a.

     Thangbawnga a kal hnuin Ngulate chu lal in lamah an kal nghal a. Lal inah chuan an hmalak zel dan turte an sawiho a. Vanzika chuan,"Naktuk zingah an chhuak dawn a. A rukin kan umzui zel anga. An kalna lam tur kan hriatchian veleh kan lehkhalh anga. Kan lo lambun dawn nia" a han ti a. Upa Pachuaia chuan,"Buaina lian zawkah kan inhnuk lut mai mai loang maw" a lo ti a. Vanzika chuan,"Lungngai suh.Khawlian ramchhungah kan kap dawn hlei nem" alo ti sam et a. Ngula chuan,"An hotu lam hi kaphlum hmasa ila a tihchi phian ang. Mingo lu han lak tepawh a chakawm chu mawle" a lo ti ve a. Tichuan rei fe chu a tuk lama an chet dan tur sawiin an titi ho a. Lenglen hun velah chuan Thangbawnga leh General Bouchier chu anlo lut hlawl mai a. Ṭhuthmunte an rem fel hnuin Thangbawnga chuan,"Kan pu hian in hnenah lawmthu sawi a duh ani" a han ti a. Chu veleh Bouchier chuan eng engemaw hi a rawn sawi duah mai a. Thangbawnga chuan,"In khuaah minlo thlenga kan lawm e. Inrem takin kan awm ang. Nangni pawhin buaina in siamlo ang. Kan lo kir leh tawhlo ang ati ani" a rawn ti a. Upa Pachuaia chuan,"An Silai kan kawl tepawh hi an la thei tawh ang" alo ti a. Thangbawnga chuan a lo let zel a. Rei fe an inkawm hnuin Khawlian upaho chuan General Bouchier chu zu tuitling te an han in tir a. Tui hi a ti em em a. Kawng a aken turte nen lam ala dil zui a. Khawlian upate pawh chuan phal takin an pe ve mai bawk a. Zan rei tak thleng an inkawmho hnuin Bouchier leh Thangbawnga chu Zawlbuk lamah an lawi ta a.

     A tuk zing khawvar rualin General Bouchier leh a hote chuan Khawlian khua chu an chhuahsan ta a. An chhuahsan fel veleh tlangval pahnih chu khawdaia a mipuite va ko turin an kal nghal a. Ngula leh pasalṭha Vanzika erawh tlangval dang zahnih rual zet hruaiin Mingo ho chu a ruk thei ang berin an umzui ta a.

(General Bouchiera leh a hote hian Khawlian rauhsan anih hma hret,mi tlemte chauh an awm tawh hnu. Kum 1871-1873 lai vel khan Khawlianah hian Christmas an hmang ni a hriat ani. Khawlian khuaah hian eng pawi mah an khawihlo a. Hei hi Vanpuilala alo boral tawh avang leh Bengkhuaia sangawizawnpui zinga a tel veloh vang ni a rin ani. General Bouchier hian sipai sangkhat vel lai a hruai ani)

                      Ṭhen-63

     Mingo ho chu an hmanhmawhlo hle mai a. Ngula leh Vanzika chu midang aia hma hretah kalin an umzui zel a. Mingo ho chu Khawlian an rawn luhna lam. Zuksih ngaw lamah an kal ta tlat mai le. Zuksih ngaw lam an pan anih chuan Vanbawng khaw lamah an kai dawn ani tih a rin zawn theih a. Vanzika leh Ngula chuan an ṭhiante chu an lo la.nghak phawt a. An kim hnu chuan Mingo ho tlan khal turin hmanhmawh takin Tuivai lui lam chu an pan ta zel a.

    Chawlh pawh chawl ngamlo a hmanhmawh taka an kal hnuin Ngulate chuan chhun chawfak hun hma deuhin Tuivai lui chu an thleng tawh a. Tui a chak tawhloh avangin awlsam tein an dai kai mai a. Tuivai ral,Vanbawng ram lama an kai fel hnu chuan Mingo ho in Tuivai lui an rawn thlen hun chu an lo nghak ta a. Rei pawh an ṭhu hmanlo tihah chuan Mingo ho chuan Tuivai lui chu an rawn pawh thla ve ta hlawl mai. Ngulate chuan lui an daikai hun nghah an duh avangin ṭanhmun rem deuhtur an lo melh a. Vaukama chhuk loin ngaw hnuai aṭang chuan an lo kap dawn ani.

      Ngulate chu thingzung thlar phenah te bawkin Mingo hoin lui an daikai hun tur chu an nghak tawo a. Mingo hote erawh lui kamah chuan la chawl hadamin chawte an la ei a. Rei fe an nghah hnuin Mingo ho chu lui kan turin an insingsa ta . An silaite chung lama lek chhoin tui chu an rawn daiphei ṭan ta a. Ngulate chuan uluk tak hian anlo tin ran mai a. A hma hruaitu in Vanbawng lam a rawn kai dawn ta maw tihah Ngulate chuan an kap ta zawt zawt mai a. Mahsela a hlat tham deuh avangin an tum ang ngawtin thil a kal biklo a. Mingo sipai zinga pali vel chauh chu an kap fuh ta a. Mingo ho chuan lui chu rawn kan chhunzawm tawhloin an tawlhkir a,ral lehlam aṭang chuan an rawn kap ve ta zawt zawt mai le. Silai an nghah ngang bawk a,Ngulate tan kah hneh ngaihna a awmlo ani. Ngulate bihrukna lai vel a thing kungte chu Silaimuin a rawn deng khem sawk sawk a. Tlangval ṭhenkhat phei chuan Silai mu an dawng nual tawh a. Nunna chan em erawh an la awmlo. Ngulate pawhin a khat tawkin an la sai nghauh nghauh reng . Mahsela lui kuang a zau tham a,an tum ang an kap fuh thei lo. Rei fe an inkah hnuin Mingo lam chuan Silai an hmetpuak duh ta hauhlo mai a. Zawi muangin lui mawng lam panin an tawlh thla zel zawk ta tlat mai. Vanzika chuan,"Lui mawng lam aṭanga kai an tum ani ngei ang le. Min leh hual an tum pawh ani thei a" a rawn ti a. Ngula chuan,"Duh selang chuan min rawn nawr tawm thei viau ang mawle. A ruktein i zui teh ang u" alo ti a. Vanzika chuan,"Remchang kan hmuh veleh kan kap lehnghal dawn nia. Mingo lu han hawn pawh a chakawm chu mawle" a rawn ti a. Ngula chuan,"Hei hliam panga lai mai kan nei a. Kiansan tawh zawk ila a ṭha ang a. Vanbawng lama an kai tur erawh veng thung ila" a ti a. Vanzika chuan engmah a sawi zuilo a. Mingo ho lui mawng lama an tawlh thlak rual zelin anni pawh chu an tawlh ve zel a. Nitlak dawn thlenga an zui hnu chuan Vanbawng ram pawh an pel thui viau tawh mai a. Ngula chuan Vanzika hnenah,"Hei Vanbawng lamah chuan an kai dawnlo ani tawh ang a. Umzui zel chi pawh anni tawhlo in ka hria. Kan tlangval hliamte hi khaw lamah kan hawn pui vat angai ani" a han ti a. Vanzika pawh chuan,"Ni e, kan kal hla tawk tawh viau ani. Lui chu an kan ngei anga. Mahse tunah zawng kan khaw lam pawh a ngaihtuah awm ta zawkin ka hria" a lo ti a. Tichuan Ngulate chuan Mingo ho an zui chu duhtawkin Tuivai lui hnar lamah chuan an chho leh ta a.

     Vanbawng khua leh Senvawn khaw ramri,Tuituai luichhuah an thlen chuan khua pawh a thim viau tawh mai a. Ngulate chu an la chawl rih a. Vanzika chuan,"Ngula,hei kan khuaa lokalna hun remchang tak a awm hi. Lo zin nghal law law la mawle" a rawn ti a. Ngula chuan,"Lo zin chu ka chak khawp mai.Mahsela hei hliam tuar pathum lai zawn tur kan nei a. Tuituai lui hi zawhchhoin Senvawn lamah kan in zawn lut vat angai ani. Remchang hmasa berah lo zin ka tum ange" a han ti a. Ngulate chuan an ṭhiante hliam zawnna tur chu an siam nghal zung zung a. An siam zawh chuan Ngula chuan Vanzika hnenah,"Zarkimi hnenah khan ka tum anga kalo lan vat theihloh avangin ngaihdam minlo dilsak dawn nia. Rinawm takin minlo nghak fan fan sela. Amah hruai turin ka lo kal leh ngei ngei ang" a ti a. Vanzika chuan,"Ngula,tunah ilo kal theilo anih pawhin a rang lama rawn zin tum la ṭha ka va ti em. Kan hma hun tur engmah kan hrelo a. Zarkimi nen hian in innei theilo mai ang tih ka hlauhpui che ani. Mingo ho khan Lusei ram an rawn tinzawn nasa mai si a. Kan rin phakloh thil pawh a thleng thei ania" a han ti a. Ngula chuan,"Ni ngawt mai. Lo zin thuai chu ka tum ange. Khaw kar a hla lutuk lo bawk a. Min mamawh anih chuan lamkal inlo tir vat mai dawn nia. Zarkimi mawlh kha aw. Ka ngai em em ani tih minlo hrilhsak dawn nia" a han ti a. Tichuan Ngula leh ahote chuan Vanbawng ram chu chhuahsanin Tuivai lui an daikai a. Senvawn khaw lam panin an ṭhian hliam tuarte chu an zawn ta a.

    Zanlai arkhuan hun velah chuan Ngulate chu Senvawn khaw kawtchhuahah an ṭhu dal tawh mai a. Tlangval sawmli rual chauhina kawng mumala lo taka mi pathum an han zawn chu an hahpui ve viau mai. Rei fe an chawlh hnuin khawchhung lam panin an kal leh ta nghal a. Kawtchhuah aṭanga hla vaklo,kawng zimna lai deuha an kal lai chuan vawilehkhatah Silai a rawn puak pawp mai le. Ngulate chu an bawk dial a. Ngula chuan ring deuh mai hian,"Lungthulian tlangvalte kan ni e. Zahngai rawh u" a han ti a. Rei vakloah chuang kawngchhak lam aṭangin tlangval pahnih anlo chhuk a. Ngulate hnenah chuan,"In hmel hmuh kanlo beisei hlei nem. Kha ruang zawn te innei em ni?" an rawn ti a. Ngula chuan,"A thih zawng anla thi em love. Eng thil nge thlenga. Ava ralmuan hmelloh ve" a han ti a. Tlangval pakhat chuan,"Kan upate leh kan pasalṭhaten an hrilh chiang thei zawk ng che u. Khuaah lut phawt ila" alo ti a. Khawchhung lam pan chuan an kal leh ta a.

 Khua an va luh chuan Senvawn tlangval rual nen an in tawk a. Ralvenga an dahten thil awmzia an hrilh hnuin tlangvalte chuan an khaw upa min Ramthangate inah an kalpui nghal a. Ramthangate in an va thlen chuan Senvawn khaw upa ho leh an pasalṭha Kawlkungate chu an lo awm ṭhap mai a. Ngulate hmel an han hmu chu mak an ti hle mai a. Upa Ramthanga chuan,"Lungthulian tlangvalte lah ni reng che u in. Kan lo beisei hauhlo che u a" alo ti . Ngula chuan,"Hei tumloh deuhin in khaw lamah kan rawn lut hlawl anih hi. Kan ṭhian hliam tuar pathum kan rawn zawn a. Enkawl vat an ngai ani" a han ti a. Khawlian upate chuan hliam tuarte thlennna tur chu an ruat nghal zung zung a. Lungthulian tlangvalte chuan an ṭhiante chu an thlenna tur lamah an zawn phei a. Ngula erawh Ramthanga te inah ala awm thung a. A ṭhiante an chhuah veleh Ngula chuan,"In khaw boruak a ralmuang vak lo nge ralvengte in indah khiat a" a ti a. Senvawn pasalṭha Kawlkunga chuan,"Vawiina kan tlangval ram vakten Tuivai luiah mi tamtham tak,thuam danglam tak tak ai inchei an hmu a. An sawi dan phei chuan sang tel anni awm e. Dawt anih kan ring silo a. In khaw lamah pawh lamkal kan tir tawh a. Keini pawh kan lo in ralring ta nghal mai ani" a rawn ti a. Ngula chuan,"Ani tak maw. In tlangvalte chuan dawt an sawilo e. Kan tlangvalte pawh khang ho kah hliam kha alawm" a han tih chuan Senvawn upate chuan mak an tiin an hlauthawng zual hle mai a. Mahsela Ngula chuan thil awmzia zawng zawng hrilhin an tan hlauhawm an awmloh thu a sawi bawk a. Thil awmdan engkim an hriat hnu chuan Senvawn khaw upate chu an thla a muang huai mai a. Upa pakhat chuan,"Luseiho chuan an ngamloh an tawng ve dawn ta a ang hle mai. An khuate hal sak dur dur sela nia ka tih ni. Kan khaw din sa pawh luah ngamlo in henglai ram thlengin kan tlan phah a" a rawn ti a. Mahsela upa min Ramthanga chuan,"Ekhai,khatin anchhia an in lawh ngailo e. Luseiho ram an luah vek hunah chuan keini tan pawh an hlauhawm loh ang tih tunge sawithei. Tunah chuan a hma aia kan in lungrual zawk angai ani" a rawn ti a. Kawlkunga chuan,"Luseiho chuan an lo kap leh ngei anga. An hneh zo silo te anih chuan an sahimna beiseia he lama lo tlan duh pawh tamtak an awmin ka ring ani. Kan lo inpuahchah ve deuh pawh angaiin ka hria" a rawn ti a. Ngula chuan," A dik khawp mai. Sailo lalte hi hmar lamah hian anlo tawlh lut anga. Mingo hoin an rawn umzui zel phei chuan keini tan pawh chhiatna nasatak a thleng zui thei dawn ani" a ti a. Upa Ramthanga chuan,"Naktuk lamah khawdanga kan unaute hmel hmuh beisei ila. Ro kan la rel ṭha dawn nia. Ngulate pawh zanriah in la ei ka ringlo a. A hma daiaha lo hriat tawh tur kha ania. Hetah in eitur chu kan siam mai dawn nia" a rawn ti a. Ngulate ho zawng zawng tana eitur han siam leh chu zan thilah phei chuan tih mai mai chi ani silo a. Upate chuan remruatna dang siamin khawchhung in tina Chawṭhing chu an khawn khawm tir a. Chawhmeh erawh a thar siamin zanrei hnu chuan chaw te an han bar leh a. Chaw an ei fel meuh chuan khawvar lam arkhuan hun ani mai dawn tawh a. Ngulate chu an chauh ve deuh avangin ṭhangkhat tal an mut hman takleh tiin an mu ta a.

     A tuk lamah chuan Ngulate pawh an khaw lama hawng nghal mai loin Senvawnah chuan an la cham a. Khawdang aṭanga Hmar tlangval lokalte rawn thlen hun chu an lo nghak ve a. An ṭhian hliam tuarte pawh ngaihtuah awm em em annilo a. Tukṭhuan eikhamah Ngula leh Senvawn upaho chu leikapuiah ṭhuin an ti ti a. Upa Ramthanga chuan,"Ngula,Mingo ho chu rawn thleng thut ta sela kan lo dang zo in i ring em?" a rawn ti a. Ngula chuan,"Keini ho tan chuan dan ngaihna an awmlo ang. An tam em mai. Khaw hrang hrang aṭanga lokalte an lo thlen kim hnu pawhin an la huphurhawm viau maithei ni. Kan finkhalh theih leh theihloh a thu ani mai" a ti a. Ramthanga chuan,"Khawi khua aṭanga lokal nge maw annih reng reng le. An lal chu a ropui viau ani ngei ang" a ti leh a. Ngula chuan,"Khawi khua nge annih zawng ka hre hauhlo. Luseiho chuan an khawper ṭhenkhat anlo zuk run ani awm e. Khatiang mihring kha ka vawikhat hmuhna ani a. An ṭawng lah a mak nasa mai. An lal hming pawh an sawilo" a ti a. Upa pakhat chuan,"An ram a bua tawh ani ngei ang. Ram ṭhatna lai deuh an rawn zawng pawh ani mahna" alo tive a. Chutia rei ve an inkawm hnu chuan Ngula chu a ṭhian hliam tuarte kan turin a kal ta daih a.

     Chhun chawfak hun velah chuan Senvawn khaw upaten an chah angin Lungthulian tlangval za rual zet mai chu pasalṭha Chawna hoin anlo thleng hlawl mai a. Pasalṭha Chawna Senvawn khuaa Ngula a han hmu thut mai chu mak a ti hle mai. Ngula chuan thil awmdan te alo hrilh zung zung a. Chawna chuan tumah inhloh loa an awm chu a lawm hle mai. Chumi ni tlai lamah leh Zanriah eikham hnu lamah te chuan Hmar hnam khaw hrang hrang Parbung,Rawvakawt,Parvachawm leh Leisen aṭang pawhin tlangval dang anlo thlen belh zel a. Chutianga an han pun khawm takah chuan zanga dawn chu anni mai a. Senvawn khaw mipuite pawh an thla amuang tawh viau mai. Khaw hrang hrang aṭanga lokalte an thlenkim thawkhat hnu chuan an hruaitu deuhte chu rorelin an ṭhu khawm a. Senvawn upa Ramthanga chuan an inkoh khawm chhan zawng zawng chu chipchiar takin a han sawia. Chumi hnuah Ngula chuan a sawi ve leh a. A tute mai pawhin Mingo tih ṭawngkam chu an vawikhat hriatna anih deuh vek avangin sawi tur an van hle mai a. Ṭhenkhatin umzui mai an duha .Mahsela Ngulate lam chuan umzui mi annih loh thuin an chhang zel a. Mahsela chutianga tlangval zanga rual vel zet an neih takah chuan hneh theihloh an neih pawh an ring talo nge Parbung khaw pasalṭha Zahmuaka chuan,"Mingo ho chu kan umzui zel tur ani. Aniloh pawhin remchangah lain Luseiho khua kan run anga. Kan thlahtute lo luah tawh ram chu kan la let leh tur ani" a rawn ti a. Ngula chuan,"Tunah chuan awmhmuna lo inven phawt hi kan tan a ṭhaber ani. Luseiho emaw,Mingo ho emaw bei tura chhuah a ṭulna a awmlo e. Kan theih tawpin kan lo inbuatsaih anga. Kan ram lama an lo lut anih leh kan lo chimih ṭhak anga. Chutiang anih lemloh chuan keini tan va beih hmasak a ṭulna a awmlo e" a ti a. Zahmuaka chuan,"A engamah hmain kan mei kan khup nghal du du dawn ani maw. Luseiho kan chimih theihna hun ṭha hi kan bawhpelh tur anilo ang. Luseiho tan pawh hmelma pahnih chu do hneh ngaihna a awm dawnlo ani. Lungthulian lam pawhin Luseiho ram luah chu in chak viau kha maw. Nge Luseiho hian anlo hmin zo tawh che u" a rawn ti leh a. Chu veleh Chawna chuan,"Zahmuak ngawi tawh rawh. Tunah chuan Luseiho niloin Mingo ho ani kan buaina zawk. Thu awmze neilo rawn sawi rawn sawi teh suh" tiin alo khak a. Mahsela Zahmuaka chuan,"Thu awmze nei vek ani ka sawi ni. Lusei ho rama kir leh tur hian eng thleng nge min ngha pui dawn. Tunah lal pawh kan neilo a. Nang lah i vanglai a pel ṭan tawh a. Tun hi kan tan hun ṭha ani" a rawn ti leh a. Rei tak an in hnial hnu pawhin an thu a inhmu thei ta reng renglo mai a. Parbung khua leh Senvawn lamin Mingo ho lokal lai chu remchanga hmanga Luseiho beih chu an duh a. Mahsela midang zawng chuan an hnial thung a. Parbung pasalṭha Zahmuaka thinrim chuan Chawna hnenah,"Hmar hnam hi i hmangaih tak taklo ani ang. Hmangaih tak tak ni la heti chauh hi kan ni dawn em ni. I dawihzep lutuk anih hi" a rawn ti leh a. Chutah meuh zawng pasalṭha Chawna chu a insum zo talo. A ṭhutna a ṭanga tho thutin Zahmuaka chu a samzialah manin chhuatlaiah chuan a theh thal tawp mai a. Chutah ring leng lawng hian,"A tawk tawh ka ti ka ti ani lawm ni. Ni e,ka dawihzep pawh ani ang. Hmar hnam hruaitu ni tlak pawh ka nilo tih ka hria. Mahse hei hi hre rawh. Kan hnam tan hian thi leh thau pawlhin,luchhum banchhum huamin pasalṭha inih hma daih aṭang tawh khan ka lo bei asin. In run a,in thah reng hi ropuina leh hnam dinchhuahna nise zawng keini aia ropui tur an awm biklo .Ka hrilh ang che, pasalṭha nihna in rawn chelh ve dek dek a. In aia u zawkte demna thu in rawn chhakchhuak nghal amaw" a ti piap piap mai a . Ṭawng chhunzawm zel a tum na a athinrim lutuk avangin engmah a sawi zawm theilo a. Chhutlaiah chuan a ding khur cher cher mai a. Pasalṭha Chawna thinrim hmel an hmuh tamloh avangin a tute mai pawh chuan ṭawng zai an rel lo a. Ngawi ṭhapin an en ngai an en tlawk tlawk mai a.Ngawi renga rei fe an awm hnuin Chawna bawk chuan,"Min ngaidam teh u. Ka insum zo nganglo ani. Engkim hrethiam rual inni tawh a. Thil pakhat chauh ka la han sawi ange kan ṭanrualloh chuan engah mah kan chhuaklo ang. Mahni ngaihdan ringawt a ṭha bera ngaih fo lo tur ani" a han ti a. Chawna chuan Zahmuaka chungah ngaihdamte ala han dil a. Boruakte a daih takah chuan hlim takin zu no te an dawm ho a. Luseiho va beih emaw,Mingoho va umzui emaw pawh chu an tum buai duh talo a.

     Hmar tlangval khaw hran hran aṭanga Senvawn pana kalkhawmte chu hawng mai loin Senvawn khuaah chuan nili vel lai an la cham a. Mingo ho an lo lan takloh ah chuan inring renga awm tura inchah chungin mahni khaw lam pan turin an haw leh ta hlawm a.

     An khua an thlen hnu chuan vahsan lak a hun chho leh tawh a. Mahsela Lungthulian lam chuan ram pawh an la ṭheh hauhlo mai. Zankhat chu kumthar lo awm tur atana an ramṭheh tur chungchang sawiho turin pasalṭha Chawna leh Lungthulian upate chu an ṭhu khawm a. An rorelnaah chuan Ngula pawh a pawimawh ve dawn avangin an ko tel bawk a. Rorelnaina an kim ṭhap hnuin upa Dozamanga chuan,"Awle,hei vahsan lak hun ani chho tawh a. Chutih laiin tun thlengin ram pawh kan la ṭhehlo a. Khaw mipuite pawh kan ti mangang takngial dawn ani. Chuvangin zaninah hian thutlukna siam nghal ila a ṭha ange. A hma deuha kanlo sawi tawh angin kan khaw ram lama ṭheh nge ṭha kan tih a Khawlian rama kan bawk va khawhna ah khan " a rawn ti a.Upa Kapliana chuan,"Kei zawng kan Bawk khawhna Khawlian ramah ngei khan ani ka duh ni. Buh leh balah kan hmuingil anih phei chuan khua pawh din nghal law law ila a ṭha ange" a rawn ti a. Upa dangho pawh chuan Khawlian ram lama zau neih chu an duh ta vek a. Pasalṭha Chawna chuan,"Kan upaten in remtih chuan keini pawhin kan hnial lo e. Khawlian ram lama zau neih ngei chu a ṭha ber ani" a rawn ti a. Ngula chuan,"Tunah chuan Khawlian khaw ho pawh an chhuak zo tawh maithei a. Mingo ho thawm lah engmah kan hrezuilo bawk a. Tunhma kan duh ang ngeiin Khawlian ram lamah chuan zau nei ngei ila a ṭha ange" alo tive a. Tichuan Khawlian ram lama zau va neih a. A remchan dan ang ang a khaw thar din chu ṭha an ti tlang ta a.

     An rorelte an zawh hnuin Ngula leh Chawna chu Zawlbuk lam panin an kal a. Kalkawngah chuan Ngula chuan,"Pa Chawn,hei kan buai zui leh dawn chu ani sia. Ka nupui neih hun tur pawh a hla deuh leh dawn a ang hle mai" a han ti a. Chawna chuan,"Lusei ram lam hi enge an chanchin kan hrezui hauhlo mai a. Mingo hoin an la tawh nge pawh kan hre silo a. Zuk zin pawh a chakawm hranloh mange ka ti" a rawn ti a. Ngula chuan,"Keipawh chu chu kalo ngaihtuah nasa mai. Zarkimi hi ka hmu leh lo ang tihte ka hlau rum rum ṭhin a. Ka mal bawk nen in lam han chhuahsan hi a har bawk si. Lovah zawh lamah hi chuan thil dang engmahin min tibuai tawhlo turah ngai ila. Ka kal ngei ngei a ngai tawh ani" a ti a. Chawna chuan,"Ngula ,buai loh lai tak tak a awm hlei nem. Lovah zawhah chuan kan zuk zin ngei ngei dawn nia. Zarkimi pawhin hlim takin lo hmuak ngei ang che" a han ti a. Tichuan Zawlbuka lamah an kal ta zel a.

                       Ṭhen-64

     Lungthulian upaten Khawlian ram lama lo neih rawt takah chuan tlangval leh pa ho chu riaka lo vat turin an inbuatsaih ta sup sup mai a. Ni engemawzah a thangbo dawn avangin Ngula chu a buai rilru leh ta hle mai a. A ranvulhte lo enkawl tur a zawn a ngai leh ta tlat mai. Ṭhenawm khawvengte han rin reng lah thil ni thei ani silo a. Mahsela vanneihthlak takin a ṭhian Zamuanga nupui leh a nau chuan an lo enkawl sak thei hlauh mai. A tira Ngula rilru a lang hmasa berte an ni a,mahsela a tihbuai zin tawh em avangin a ngen hmasa ngamlo a. Laibati ten a in anlo ngaihven sak theih takah chua Ngula pawh lovata riak tur chuan a in singsa ve nghal a. Silai hlo te den belhin Silaimu pawh a chher tir ṭeuh mai a. Pasalṭha Chawna phei chuan Ngula hnenah,"Rammu turah i inngai em ni" a ti hial a. Ngula erawh chuan engkim hmachhawn thei tura inbuatsaih chu ṭha a ti zawk ani.

     Lo vata riak tura nihnih an nithum lai an inbuatsaih hnu chuan Lungthulian khaw tlangval leh pa ho chu Khawlian ram lam panin an chhuak ta diah diah mai a. Mipa zawng zawngin a khua chhuahsan a remloh avangin in khat aṭangin mipa pakhat zel an thawkchhuak ani. Khawlian khua an luh hmain Parvachawm khaw lamah an riak phei a. Parvachawm khaw lam pawhin Khawlian ram lama lo neih chu anlo duh nasa mai a. Parvachawm khuaa zankhat an riah hnuin Parvachawm tlangvalho nen Khawlian ram lamah chuan an kal ho ta a.

       Khawlian khua Vanpuilalan a awp laia an Bawk va khawhna Pachiau ngaw an va thlen chuan pasalṭha Chawna chuan,"Kan Bawk khawhna hi kan chei ṭha anga. Helai hmun aṭang hian lo kan vat dawn ani. Riahbuk ni loin in kan sa anga. Nakin zelah pawh kan la luah zui duh fo dawn si a" a ti a. Tichuan an Bawk khawhna hlui chu an chei ṭha leh ta a. Nihnih vel lai in sa a an buai hnu chuan an lo vah chhung zawnga an riahna tawk tur in chu an sa zo thei ta a. In an sak zawh hnu chuan an lo vahna tur mual enfiah turin an kal leh ta a. An Bawk khawhna aṭanga hla lo te. Pachiau mual mawng lam leh a chheh vela mual dang ṭhenkhat chu lo atan a tlak leh tlakloh an enfiah a. Chung ram ngawah te chuan Thingzikbul,leiruangtuam leh Zawng luro mai bakah ramhuai liam kawn ang chite a awmlo tih an chian hnu chuan lo vah ṭan zai chu an rel ta a. An ṭan hmain pasalṭha Chawna chuan,"Tun ṭum chu kum dang anglo takin a mala bung loin a huhoin kan bung anga. Lo hal.zawh lamah chhungkaw milin kan siamrem dawn ani. Tumah inthlahdah loin taima takin kan bung ṭheuh dawn nia. A ram a chang ṭha a. Hun kan duhrei deuh dawn a. Chawhmeh zawng turte pawh a hranin kan inruat zel dawn nia" a han ti a. Tichuan mahni duhna lai apiang vat bikloin an za chuan an bung ho ta a.

     Lo vah an ṭanni aṭanga nihnih aliam hnu chuan Chawna chuan Ngula hnenah,"Vawiin lam chu chawhmeh zawngin ilo ram vak ve mai dawn em niang. Hei sa tuihang kan hawp lohna pawh a rei ta deuh tlat mai. Kan Bawk hnaih deuha Changelte phei hi chu a hnah nen lam kan ei thei mai dawn alawm mawle" a rawn ti a. Ngula chuan,"Midang vak tur an awm ve em?" alo ti a. Chawna chuan,"Awm ve nual e. Mahni a tlat fal i duh kan ring deuh atin ani" a ti a. Ngula pawh chuan remtiin tukṭhuan ei kham veleh Lo vahna lama kal loin an Bawk khawhna mual letliam,chhim lampang mualah chuan Sapel turin a kal ta a.

     Pachiau mual lehlam aṭang chuan Vanbawng khua pawh a lang thei a. A la hma deuh avangin Ngula chu thingkungah lawnin khua a chuan vel a. Tukṭhuan an ei hma em avangin Thlasik Ṭiauchhum pawhin Tuvai lui ruam chu ala khuh vek mai a. Ngula chuan ralkhata Vanbawng khua chu an thlir vang vang mai a. Zarkimi chuan a rawn ngai ve angem tihte angaih tuah neuh neuh a. Vanbawng khaw lam pawhin chhuahlama ngawte chu lo atan anlo vat pe ve un tawh a. Ngula chuan Vanbawng zau lama nula han rim pawh a harsa dawnlo tih hriain a hlim hle mai. Thing lera rei tawk fang ṭhut hnu chuan chhukin Sa hnu thar lam deuh a zawng ṭan ta nghal a. A eitur an tam em avangin Sa lian tham deuh hlek a beisei a. Nghalrual leh Sakhi hniak vel mai mai chu a en kan zel a. An Bawk khawhna aṭanga mual hnih dang a kai leh hnu chuan ni pawh a sang hle tawh a. A vah thui deuh tawh avangin Khawlian khua pawh a hnaih phei viau tawh mai. Tlema hmun thengthaw lai deuh a thlen chang phei chuan Khawlian khua chu alo lang leh zauh ṭhin a. A khat tawkin Ngula chuan Khawlian khua chu a han thlir ṭhin a. Khaw ropui tak ni ṭhin,luah zui anih takloh avanga chutiang khawpa an chul zo ta mai chu mak pawh a ti hial zawk ani. Chutia ngaw hnuaia a vah zel lai chuan Nghalrual kawng ṭum bel tawk tak maiah hian a lut ta a. Ngaw chhung a pik deuh avangin thui vaklo chu a zawh phei a. Hma lam pan a kal zel lai chuan Khawmhma hmun thelh hun mai hi a pawh phei ta tlat mai. Khawmhma rah tla chu Sava in an tlan nasa tih hriat tak mai hian a hnuai lei chu a inthai phut set sut a. Chumai ala nilo,Khawmhma kungah te chua Sanghal in tahna dûm te alo kai nei nuai a. Ṭhenkhat phei chu a hul pawh ala hul ṭhalo hial ani. Chutiang anih takah chuan Sih a awm hnai tih hriain Ngula chu fimkhur takin a kal phei zel a. Thui vaklo a kal leh hnu chuan Ngaw chin chu lo tawpin Luang leh Changel hmun pe un maiah hian a va lut a. Chulai hmunah chuan Sih tui ṭha tak,zau bawk si hi alo awm tlat mai le. Sih chu a lun hle tih hriat takin sahnu a chiar dup a. Changel kungte chu Sanghalin an nawr thlu nasa mai bawk a. Ngula chuan sahnu chhuia vah reng aiin Sih chân mai chu ṭha zawkin a hria a. Tichuan a zun dawhna tur Mau thei a siam hnuin Sih chhak kama Bul thing ,buk ṭawih laih maiah chuan a lawn ta a.

     Bul kung aṭang chuan Sih chu a lang kim vek a. A khawi lam aṭang pawhin sa rawn lut sela Ngula tan chuan kah a rem em em vek ani. A Sih a zau bawk nen Ngula pawh chuan Sazuk emaw,Nghalchang emaw kah a beisei deuh a. Rei ve ngawi renga ṭhut hnu chuan tho mitchhaih in an rawn zim ta hut hut mai le. Chumi hnu rei vaklohah Ngula chuan rim danglam tak a hre zui tlat mai. Chu rim chu eng dang niloin Sapui rim ani tih a hai hauhlo. A ṭhutna Bul kung aṭanga a rim a hre thei anih chuan a awm hnai hle tih a chiang mai . Ngula chuan Sapui awmna tur awm vel a rin chu a han melh kual a. Mahse Sapui hmel reng reng a hmu tlatlo mai. Mak tak maiin rei vakloah chuan Sapui rim pawh chu a reh chawpchilh mai a. Ngula chuan a kalbo tawh anih a ring deuh a. Tlemin Beiseina pawh anei thar leh ta. A beisei ang ngeiin rei vaklo a chân leh hnu chuan sih pana ramsa rawn kal thawm pawh hriat tur a awm ṭan a. Ngalrual sum thum vel lek alian te pawh an lo lang ṭan ta. Mahsela Sih ah chuan an rawn lut ngam hauhlo mai. Sih tui chu an rawn in dawn ṭhin a,ran takin an tlan kir leh zel a. Sih kiang velah chuan an vir an vir mai a. Ngula chuan Sapui chu ala kianglo ani tih a hailo . Sapuiin a kiansan hma loh chuan eng sa mahin Sih tui chu an rawn tlan ngam dawnlo tih a chiang mai a. Mahsela ani tan pawh han chhuk mai na chi ani biklo a. A ṭhut na ngaiah chuan ṭhuin Sapui awmna tur awm vel a rin chu a melh kual char char a. Mahsela Sapui reng reng a hmulo. Ramsa dang pawhin an mahni changtu a awm tih an hriat avangin Sih chu an rawn hnaih ngamlo a. Tlai lam ni her bawih thlenga a nghah hnu pawhin eng sa liantham mahin Sih chu an rawn tlan hauhlo a. Ngula pawh a beidawng ṭan ta deuh a. A tlai lutuk hmaa hmun danga vah mai chu a tum ta a. Thingkung aṭanga chhuk a tum lai,a kak pui lama a in ban thla dawn chiah tihah chuan Keipui lian em em mai hi Sihah chuan a rawn zuang lut ta tlat mai le. Ngula chu chechanglo in a awm reng a. Keipui chuan a hnar lenin a hawi kual hru hru a. A nghote lah chu a sei ṭha em em a. Ngula pawhin hmuhnawm ti takin a thlir dauh dauh mai a. Keipui chuan Sihtui chu a liak zauh zauh a. Sih thlang lamah chuan muangchangin a kal liam ta a.. A kal liam chiah tihah Ngula chu a thaw hawk mai a. Khatiang em em a Keipui lian kha ala hmu ngai hauhlo ani. Chunglai ram vela Keipui a chetla anih chuan Sa lian tham kah pawh a beisei ta hauhlo a. A tlai tawh deuh avangin han vah hlat vakna hun ani tawh silo. Ngula chu chhuk mai loin Sih la chan zui chu a ṭha ang nge ṭhalo ang tih a ngaihtuah a. A tawpah chuan kut ruaka haw tawp aiah tiin Sih chu a châng zui ta a .

      Ni pawh sukchen vel chauh anih hnu thlenga a chân pawhin a beisei ang sa an rawn lang reng reng lo mai. Nghalrual leh Sakhi ilo vel chu an rawn lang zeuh zeuh a. Mahse thal han thlah nan em chuan an te lulai deuh ani. Kut ruaka haw erawh a duh hauhlo avangin ni tlak thlenga sa lian deuh an rawn lan loh chuan a hmuh ang ang kah mai chu a tum ta tho a. Ni chu khawthlang lamah a tawlh liam zel a. Tlai ni tla tur chuan kawl a chhun sen phut tawh a. Ngula chuan ngawi rengin Sih chu a chân chhunzawm zel a. Ni tlak dawnah chuan Nghalrual thawm takngial pawh hriat tur awm tawhloin a reh hian a reh tlawk tlawk mai a. Ngula pawh a beidawng tawh hle mai. Nilenga vakchhuak ve si kutruaka han haw mai chu a hreh viau mai a. Chutia beidawng rilru taka a awmlai chuan Sih sir chhim lam aṭang chuan thawm a rawn awm leh ta tlat mai. Nghalrual anih ngei ringin Ngula chuan thawm lo awmna lam chu uluk zetin a lo tin a. Mahse a rawn hnaih phei takzelah chuan Ngula chuan Nghalrual thawm anilo tih a hre ta a. Sazuk emaw,Saza emaw anih ngei ringin phur fahranin alo tin reng a. A khat tawkin thawm chu a reh vang vang a,Sih lam chu a rawn hnaih phei zel thova. Rei vakloah chuan Luang buk chu eng sa emaw hian a rawn tawn che dual dual mai le. Ngula chuan eng sa tak ni ang maw tiin hmuh ṭhelh neih tum hauhlo hian alo thlir a. Luang hmun chu a rawn che phei zel a. Ngula chuan a thil hmuh chu a awih thei lo. Sihah chuan a pian tirh ata a nunga ala hmuh ngaih hauhloh ,Sele lian ṭha zet mai chu a rawn ding ta zan mai le. Ngula chuan mak ati em em a. Sele lah chuan amah kah tuma thlir reng tu an awm tih hre lek lo hian Sih tui chu a dawt ta kiang kiang mai le. Ngula chuan kah ṭhelh palh hlau takin uluk tak hian a han tin a. A tha te chu khur der derin a lungphu pawh a rang sawt a. A thlanfimten a bual zawih zawih hial ani. Sele lah chuan Sihtui chu a dawt kiang kiang reng a. A ke hma lamte chu an per leh zauh ṭhin a. Chutih lai tak chuan Sih chhak lamah sava zanriak tur hi an rawn thlawk ri pharh mai a. Sele chu rang takin a dak chhuak nghal a. A hnar lenin a beng a tun nghal zat a. A lu a dah kan lai tak chu Ngula tan hun rangkachak ani. Uluk taka tinin Sele in a lu a hniam leh chiah tihah a kap ta dur mai le. Zen khu a leng chum chum a,Sele chuan sih chhung lam chu rawn bawh phei rawkin dumah chuan a tlu ta ruau mai le. Ngula chuan hmanhmawh takin Silai zen a sawh leh sauh sauh a. A mu te a thun fel hnu chuan Sele tlu bawkkhup reng chu a han kap nawn leh siah mai a. Chutah pawh la duhtawk mai loin Silai zen a la sawh leh mawlh mawlh a. A mu a thun fel hnu chuan Sih lamah chuan chhukin a sa kah chu a thi nge thilo fiah nan a kap nawn leh siah a. Sele chu a thi chiang tawh tih hriat tak mai hian a awm ngaiin a awm reng a. Ngula lawm lutuk chuan a Silai chu dah lawkin au rawng rawng chung hian a zuang kual vel a. A khat tawkin Sele ki te chu a tuai leh ṭhin a. Chutianga rei vaklo a awmhnu chuan a Silai lain Sele ruang rap chungin,

"Sial ki e,tlang phei le maw

Fungki lian lu a hawih reng e.

Lengin e lo hmuak lu aw

Kan tualah rolung kan mualah e."

tiin Sele hlado a chham vang vang mai a. Silai te chu a zen hlang chauhin a kap puak vel a. Chutianga a buai vel chhung chuan khua pawh a thim fel der tawh a. A Sele kah chu dumah chuan a chanve ṭhelh hi a inchiah pil mai a. Ngula chuan chutia han tlansan mai chu a duhloh avangin kaihchhuah mai a han tum a. Mahsela a lo rit ngang mai a. Ṭanhmun lah dum vek ani bawk nen a kai sawn hlei theilo a. A tlai lutuk palh a hlau bawk nen a sa kah chu chhawlchhinin hmanhmawh takin an Bawk lam chu a pan ta nghal a.

     Ngula chu hmanhmawh taka kal zelin an Bawk khawhna lai ava thlen meuh chuan a ṭhiante ho pawhin zanriah anlo ei vek tawh a. Pawn lamah meipui chhepin anlo in hem a. Ngula chirh kai luama rawn hawng an hmuh chuan,"Ngula,kha iva berh nei nuai ve. Ram in abel che chu anilo maw" anlo ti a. Ngula chuan thaw halh halh chung hian,"Ka sa kah hnuhchhuah ka tumna lamah ka tal berh ta lutuk anih hi mawle" a ti a. Midang ho chuan,"Eng sa nge i kah. I va zawn.nghal teh ang u" an lo ti sap sap a. An thawm hriain pasalṭha Chawna pawh pawn lamah alo chhuak a. Ngula chuan,"Pa Chawn,Sele ka kap ania. Amak lutuk, Sih ka chang a,alo chhuak ve hlawl mai. Sele ngei ani" a han ti ta a. Chu veleh tlangvalho chu an phul hlut a. Chawna pawh chuan mak ati hle a. Ngula hnenah chuan,"Sele ani tih i chiang amaw?" a han ti a. Ngula chuan,"Chiang tehreng e. Keipawhin tun thleng hian awih har ka la.ti ani" a ti a. Chawna chuan ring leglawng hian,"Naute u,Ngula Sele kah zawnin kan kal dawn e. Sa lu lawm tur kan nei dawn zu nia" a han ti a. Tlangval ho chu an phur ngang mai a. An iptepuite ak sawk sawkin Ngula Sele kahna lam pan chuan an kal ta nghal a.

     An phur tlang bawk nen Ngula sa kahna lai pawh chu an thleng hma ngang mai . Sih an va thlen chuan Sih chhunga Sele lo bawk run, a ki pawh pup tawh mai chu an va hmu ta. Tlangvalte chuan a bawp mantu nih an inchuh nasa mai a. Hmanhmawh takin an kai chhuak a. Pasalṭha Chawna chuan,"Ngula,hei aia Sele lian hi ka la hmu hauhlo mai. A ki lah a kual mawi tawk chiah anih hi. A chal darah tak i kap lehnghal a" a han ti a. Ngula chuan,"Sele kher zawng ka beisei hauhlo a. Tlai thim dawnah a rawn chhuak chauh alawm" alo ti a. Chawna chuan,"Khawnge naute zarah Sele hlado te ka'n chham ve reng reng ange" a han ti a. Silaite awn ut utin Sele hlado chu a han chham ve leh a. Chumi hnu chuan Sele chu an chan darh nghal mial mial a. An chan zawh hnu chuan hlim takin Bawk lamah an kir leh ta a.

      Bawk an va thlen dawnah pawh chuan Silai kap puakin hlado nen an ri lut hulh hulh hi ani ber a. Sele lu chu tual Meipui kiangah chuan dahin an lam hual hi ani ber a. Tlangval phawk deuh ṭhenkhatin Tuisik chu Zu anga hmangin Ngula chu an tulh fiam vel a. Ngula pawh a Sele kah vawikhatna anih avangin a hlim em em mai a. A pa hmuh ve atan a it em em a. Mahsela lungchhiatah a tlak duh tawh biklo a. Pasalṭha Chawna chuan,"Ngula,hei khua aṭanga hla takah kan awm a. Hetiang salu ropui ai loha a awm mai tur hi ṭha ka tilo ani. Naktuk lamah tlangval ṭhenkhat nen khuaah hawn pui ula aṭha ang" a rawn ti a. Mahsela Ngula chuan,"Pa Chawn,haw em chu a ṭul lo e. Ramriak ang tho kan ni a. Kan haw veleh kan ai mai ani ang chu. Lovah zawh hmaa haw zawng ka duh biklo e" tiin alo hnial a. Chawna pawh chuan a tur zui duh lem hlei lo a. Chumi zana an sa lu lawm chu an hlim hle mai a. Ngula pawh pasalṭha,Sele kap thei anih tawh avangin a hlim ngang mai. Sele sa te chu hmun thumah repin an ur hluah hluah a. Tlangval vir fal deuhte chuan a hrang ṭhenkhat chu meiah rawhin anlo pet fan nawk nawk bawk a. Chu zan zet zawng a tu amah hlimlo reng an awm awmlo e.

      A tuk zing khua alo var a. Sele sa chu tukṭhuan hmeh atan siamin tlai takin an ei a. Salu ai ngaihna a awm siloh avangin Ngula chu lovahna lama kal lo Bawk lo nghak tur chuan an ti a. Mahsela Ngula chuan a duh bau lo. A ṭhiante rualin lovahna lamah chuan kal ve leh ta tho a. Chhun lamah pawh Ngula Sele kah ngawt mai chu tlangval ho titi tui ber ala ni fo a. Ngula huaisen zia te,a tlawmngaih theih ziate, khawtlang leh mimal tana a inpek nasat ziate chu an sawi chamchi mai a. Mahsela a tawp kharna chu a in ang deuh put mai. Mitin mai chuan Ngula chu nupui nei turin an duh vek a. An farnute pek mai huam pawh an awm nual ani. Ngulan nghah bik anei tih hria se zawng an lawmpui letling zawk hial ang.

     Ni a liam zel a. Ngulate pawh kawla nichhuak chhiara an thawh tlauh tlauh takah chuan lo pawh an vat zo dawn hnai tawh a. Ngula pawh ramvak zeuh zeuhin sa pawh a kap leh nual tawh a. Sa liantham deuh erawh a kap lemlo thung. Chutia thlamuang taka an awm lai chuan tlai khat chu hma deuh hlekin an bang a. An zain Bawk lamah chuan an chho a. Bawk an thlen chhoh hma hretin an lo vahna mual lamah chuan Silai a puak ta ṭhuai mai le. Ngulate chu an phawk hra mai a. Pasalṭha Chawna chuan,"Sapel tura kal kan awm em ni?" a han ti a. Parvachawm tlangval pakhat chuan,"Ngaihkhawlala kha Sahdal thang en turin a kal kha mawl e. Mahse Silai a keng hauhlo ania" rawn ti ta mai le. Chu veleh Chawna chuan,"Chhei le,ral kut kan tuar ani ngei ang. Silai keng apiang khan min zui ula. A dang zawng Bawk lamah lo han let rawh u" a ti a. Tichuan Silai rikna lam pan chuan an tlan thla leh ta nghal a.

     Ngaihkhawlala Sahdal kamna lai an zuk thlen thlak meuh chuan chhan tlak alo awm tawhlo. Ngaihkhawlala chu lu bung sa hian alo let reng mai a.Hmar tlangvalho chu an thirim hle mai a. Chawna leh Ngula chuan a thattute kalna lam tur awm chu an zawng nghal a. Rei vakloah chuan ral ho chu mual mawng lam panin an kal tih an hre thei ta. Ngaihkhawlala ruang pawh chu ngaihsak zui loin an hmelmate chu an umzui ve ta nghal a. Ngaihkhawlala thattute lah hmanhmawh baklenga tlanchhia annih avangin an hnuhma chhuizui a har lo hle mai. Mual mawng thlenga an chhui thlak hnuin an hmelmate chu a phei zawngin an kal leh char char a. Chumi hnuah kawrte zawh chho lehin Khawlian khaw panna kawngah an chhuak ta tlat mai le. Ngulate chuan an chhuizui zel a. Thui fe an chhui hnu pawh chuan an hmelmate chuan Khawlian khaw lam chu an la pan zel tlat mai a. Pasalṭha Chawna chuan ral ho thang kamah an awk palh mai ang tih hlauin a naute chu an tiding a. An hnenah,"Kan vai a kan kal zawngin a fel dawnlo e. Bawk lamah va kir leh ta ula. Inring rengin lo awm ang che u. Ngula leh tlangval dang panga vel nen kan va umzui ange" a han ti a. Chawna bawk chuan Ngula hnenah,"Tute thil tih nge anih i rin deuh. Khawlian khua lah an rauhsan tawh awm si a. Hei kan mi umte lah hian Khawlian lam an pan anih hmel a!" a rawn ti a. Ngula chuan,"Khawlian ho chuan min rawn beih la ring hauhlo mai. Tunah rih chuan tumah han rinzawn tur ka hrelo e. Kan man hunah chauh engkim a chiang dawn ani" a ti a. Tichuan Ngula leh pasalṭha Chawna bakah midang pangate chu Ngaihkhawlala thattute umzui turin Khawlian khua,rauhsan vek tawh lam pan chuan an kal ta a.