Lianhniangi leh Telama (A tawpna)

 

Bung – 13na

…

Khua a thiangin tlai lam ni tla tur kawl eng phut hnuaiah Telama leh Sianga chu Kaimual lam panin an inzui hnak hnak a. Khua aṭanga hla vak lo, Sihzawl ruamahte chuan tlangval in au thawm a ri nak nak a. Ngaw hnuaiah te chuan thereng an hram ri vawl vawl mai bawk. Telama ngaihtuahna chu a kal ding deuh nge ni, a ke rah a sual leh nawk ṭhin mai. A ṭhianpa ngaih ṭha lo chuan,” Lama, eng nge I ngaihtuah a? Fimkhur ve deuh hlek la maw le” a han ti a. Telama chu harh ta huai ni awm hian a ding vang vang a. Sianga hnenah chuan,”Hniangi hi an dawi a ni thei ang em? Khuaah I tam zawk deuh a” a ti a. Sianga chuan,”dawi emaw, khawhring seh pawh a ni thei. Mahse kei zawngin dam lohna satliah ve maiah ka ngai a ni” tiin a lo chhang a. Telama ngaihdan chiah a ni, hniangi chu dam lo pangngai mai niin a hre ve a. Mahse a chhungte sawi dan hmangin amah Telama dawi angah ṭhenkhatin an chan lek lek a ni mai si a. Rinhlelh tur ti tam tur tingin Hniangi lahin a hming a lo lam ve zel bawk nen. Khua an luh veleh a hranpa a Hniangi nu leh pa pawh bak rawn a rilruk a. Zawn chhunzawm zel dan turte sawiin an titi chhunzawm a. Kawng dung pangngaiah pawh kal lo a inṭhenin ruam leh kawrte, hmun hul lai deuhte hrut zelin hnu hma thar an zawng a. Awmzau lui leh Luipui te kal kalpelin ni tlak dawn ah meuh chuan Mualnuam lam an hnaih ta thuak mai. Ruah a tla cherh cherh a, zan lama zawn chhunzawm zel ngaihna a awm rih loh avangin lungtlu lo tak chungin khaw lamah an kir leh ta a.

…

Awmzau lui an thlen dawn chuan khua pawh a thim ṭan tawh, ruah sur chuan kawng a ti nalin kal a harsa hle lehnghal. Lui luang ri hum hum thawm karah chuan hmeichhe nui ar ar ri hi an hre tel ta tlat mai. Telama leh Sianga chu an ding rual ṭhawt a. Thawm lo chhuahna awm an rin lam chu an thlek nghal vang vang a. Mita hmuh theih chin a thui takloh em avangin thawm lo chhuahna awma an rin lam chu an hnaih phei ta a. Thui vaklo an kal ta maw tihah chuan a hma aia uar lehzawkin a lo nui leh ta vak mai le. Ri lo chhuahna chiang ta hle a an hriat hnu chuan Chempui nen an phei ta a. Awmzau kawr zau lai, ramkal ṭhinten tui an in na hmun chhak hreta Lungpui lian zet mai chungah hian hmeichhe pakhat, sam thir bem bum, puan pawh bih mumal lo saruak deuh thaw a lo ṭhu hi an va hmu ta tlat mai. A sam a tlak hnuang avang leh chirh a kai nuai avangin tu nge a nih an hre mai thei lo a. Telama chuan,”Hniangi” a ti thla rawk a. Chu veleh hmeichhia chu Lungpui chung aṭanga lo zuang thla thurhin Telama te ṭhian dun chu a rawn kawk a. Nasa tak leh za em em mai hian a nui ta huah huah mai. Telama insum zo ta lo chuan a Chempui a dah lawk a, chu hmeichhia chu a kawngah va man thutin a keuh thlu a,’Hniangi,keimah Telama’ tiin a kherh bet ta tlat a. Hmeichhia lah chu talchhuah tumin a ṭang nasa mai a, Telama samzialah te chuan kekin a remna lai apiangah a seh bawk a. Mahse Telama chuan thlah duh lovin a pawm bet tlat a. Siangan a lo pui hnu phei chuan Hmeichhia chuan a tha thlahin a zawi ta hniang mai a. Khua thim deuh tawh mahsela Hniangi ngei a ni tih a a hriat theih, a taksa chu hit vurin a dang bai mai lehnghal . Telama chuan a puan ah phawrhin a tuam sawk sawk a. Meichher Siam ngaihna a awm loh avangin Hniangi chu a paw lawk a, khaw lam panin hmanhmawh takin an kal ta a.

…..

Kalkawngah chuan Hniangi chu a rum leh ṭiah ṭiah ṭhin a. Telama chuan hma hruaiin a hnungah iptepui nen Siangan a zui a. Khua an luh dawn ṭepah chuan an mahni lam panin meichher a lo de ta chiah chiah mai. Sianga chuan mak tih hmel takin,”Zan lama zawn chhunzawm an tum a ni ang e” a rawn ti a. Telama erawh chuan ngaihdan hrang a nei. Sianga hnenah chuan,”Kan hmuh ngei ringin min hmuak turin an lokal a nih dawn saw. Hming chhiat a belhchhah dawn mang nge” a lo ti mai a. Rei vakloah khaw lam aṭanga lokalte nen chuan in pawhin an khaw pasalṭha Singaian a rawn ho a. An in tawh veleh eng dang sawi set set lo in an upa fapa Hnuna chuan,”Ka tih reng kha maw. A ni zawngin a awmna a hre chat zel mai a” a ti nghal a. Telaman a chhan hma in Singaia chuan,”Hnuna , lo ngawi tawh khai. Kan tlangvalte hi an hah tawh ang e, han chhawk thuai rawh u” a rawn ti a. Telama pawhin chhan chhunzawm ta bik loin Hniangi chu an zawn a. Khaw lam an pan zui ta nghal a.

….

Hniangite in an thlen chuan Hniangi pawh a lo harh ve leh hlawl mai. Mahse ni dang anglo takin a a ruai mai a. Khuma an muttir chuan a kut tin te sehin a nui kerh kerh a. An biak pawhin mumalin a chhang duh ta lo a. A nu leh pa pawh hre ta lo ni awm hian a lang a ni. A nu rilruna lah a ṭap leh ngawt mai zel a, a nu a ṭah veleh Hniangi chuan a lo nuih leh chhawng ve bawk a. Chutia Hniangi an buaipui laih laih lai chuan Zakhuma leh Telama erawh a fal deuha in bia in Hniangi chungchang an sawi dun a. Zakhuma chuan Telama hnenah hlauthawng lo tur leh tlang kam mai mai vanga a rilru tina lo turin a chah mawlh mawlh a. Zakhuma pawh a beidawng ru ve tho mai, a nau chu mi pangngaia a chhuah zawh loh mai a hlau ve rum rum tawh a ni. Telama hnenah chuan,”Tunah chuan tih theih dang kan nei vak talo. A chhuak bo tur ven leh a zun leh ek then mai hi a ni rih. Tlang kam avanga I lo lan tlem loh hram ka beisei a nia. Ka farnu hian a nat lai ber pawhin I hming a lam fo mai a. A thinlungah i lian hle a ni ta ve ang” a ti a. Rei vaklo an titi leh hnu Telama chu zawlbuk lamah a lawi ta a.

…..

Zawlbuk a va luh chuan Lianhniangi chungchang bawk chu zawlbuk titi ah tla in tlangval ṭhenkhat chuan telama chu an lo en hrek hrek mai a. Telama erawh chuan an ni chu ngaihsak zui lem loin bang nghengin a ṭhu a. An khaw pa phawk ve deuh Vela chuan,”Lama, Hniangi chu khawi lamah nge I dah bo leh dawn?” a lo ti fiam a. An nui dar dar hlawm a. Telama chuan chhan loh mai a duh nangin midang pawhin an fiam sek takah chuan,”Lam hlaah zawng ngam hek lo che u, a rammi ṭih takin in ṭih a. A ngamin kan zawn hmuh mai loh nakah” a lo ti a. Zawlbuka awm ho chu an ngawi ta ṭhap mai. Sawi zawm zui vak chi a ni lo ti hriain Vela bawk chuan titi dang a rawn vawrh leh ta zawk a. Lenghawn ar a lo khuang a, Hniangi in lama lengte pawh an lo ṭin nak nak hnu chuan mut zai an rel ta a.

….

Telama chu varṭianah tho in a hmai a phih sawk sawk a. in lamah haw lo in Hniangi chanchin ngaihven turin a kal ta zawk a. Dam lo a ni tih pawh awih har khawpin Hniangi chu a lo harh hle mai. Leikapuiah ṭhuin a sam a lo khuih hliau hliau a,a zai rat rat a. Amah tibuai lo tawk a hlaah Zakhuma chuan a lo veng ran mai bawk. Telama aw thian kharh thawmah Hniangi chu lo dak chhuakin a nui ver ver a. A hmaite dang baiin a heh lah a duk lampang a ni tawh. Han en mai chuan nula hmelṭha leh hlim thei tak a ni tih rin ngam rual a ni lo. Telaman rilru na taka a thlir laiin Hniangi erawh chuan amah thlir tu chu a ngaihsak zui lem lo. A sam khuih chhunzawmin a khat tawkin a hrik man a chip leh zauh zel a. Hmangaiha lainattu tan chuan hmuh hrehawm tak tur a ni. Telama chu a kiangah va ṭhu in,”Hniangi, i lo dam ṭhin a maw?” a han ti a. Hniangi lah biak hre lo ang maia ngawi ranin a thiltih lai a chhunzawm reng a. Telama pawh chuan biak chhunzawm ta bik lo in a ṭhu ngawi ve ta reng a. Rei vaklo a ṭhut hnuin Hniangi chuan ,”Ka sam hi min lo khuih tawh khai. Mahni chuan a buaithlak deuh e a” a rawn ti a. An pahnih chuan unau in ngeih tak ang maiin an titi dun siam siam a. Mahsela Hniangi chuan a biak meka chu a nau ang maia chei bawlin a hmangaih em em Telama a ni tih a hre hauh lo. A Samkhuih a thlauh changin a chhar turin Telama chu a tir mai a. A khat tawk hian a nui leh ker ker ṭhin a. Hun rei tak ata tawh a hlim hmel han hmuh pawh chu thil lawmawm tak a ni. Mahse chu zawng a rei lo, chawbel pawh an suan hman hmain Hniangi chu a let tawp a, a ka aṭanga chil phuante lo chhuakin a meng pual rul rulh mai. Telama leh Zakhuma chuan buaipui nghalin inchhungah an zawn lut a. A pang an deh lai apiang chu a sa vur mai. A khawsik a sang hle a nih ringin khumah an mut a, pawnpui an khuhin khum kiangah chuan an ding a. An vannei a siamin a na buai zui lo hlauh. A taksa a chau ta bawk a ni ang, tui taka mu in a thaw ri hrawk hrawk a, a khat tawk hian a ṭawngvai leh zauh zauh bawk a. Buaipui ngaia a awm zui loh avangin Telama pawhin a haw san ta rih a.

…..

Ni a liam a, Hniangi ngaihven pah a duh deuh avangin Telama pawh lo lamah riak lovin a lehlang rih a. Hniangi erawh ṭhat lam pan lo in a laina hnai ten awmni khamin an in enkawl chhawk a ni deuh ber mai. A nat rei tak em avangin a cher chhe hle tawh a. a chhungkhat laina hnai leh a ṭhiante tak ngial pawh hriat a lawi a nei ta lo. Chuti chung chuan a khat tawkin Telama hming a lam leh zeuh ṭhin. A chhungte pawh an beidawng tawhin a nu ngat phei chuan Telama an puhna tepawh chu dikah a ngai ve lek lek tawh hial a ni. Telama tan pawh buaipui zui vak a theih loh chin a awm bakah lo lamah zuva a nasat deuh avangin buh hmawr a en ṭan veleh riak turin a in phur lut leh ta zawk a. Lo riak tam hunlai tak a ni a. Buh lu chuh a hnaih chho tak avangin chhungtin mai chu an buai em em vek mai. Bawka riak erawh hnuhlak lai ang lo takin an tlem deuh thung.

…

Chung lai chuan zau lamah sa chhuak nasa ṭhin hle mai a. Telamate lo pawh rampui kiang maia awm a nih avangin buh venga men tlaivar deuh thaw a ngaih chang a tam ngang mai. Buh a rawn hmin chho a, a tuh hma ho phei chuan a par a la ṭan der tawh mai. Telama erawh a lawmte lo lamah Sianga nen an la bung rih a. Siangate lo lama an bun ni chuan Hniangi chungchang leh khaw lama Telama a than ṭhat loh thute an sawi nak nak a. Telama chu a ṭhiante ho chuan dawta puh duhtu an awm a nih an rin thute an sawi sap sap hlawm a. An lawm Siamte chuan khaw lamah phei chuan Telama khawhring nei ang hiala an sawi thu leh titi tam ber a nih thu a sawi ta hial mai.Telama lah khuaah a hawng khat em em a. Siami leh Luri chu khaw lama haw hnai vai deuh an nih avangin Lianhniangi chanchinte a zawt a. Luri chuan ziaawm lam a pan theih loh thu leh a cher tawh viau thute, mihring pangngai pawh a an tawh loh thute a sawi a. Buh seng zawh pawh a daihin a ring tawh lo a ni. Chuti ang zawng zawnga hriat hnu phei chuan Telama chu khaw lama hawn theih hlan a nghakhlel hle mai a. A tuk lamah chaklaa Sianga a haw dawn avangin Telama chuan,”Khhaw lamah I lawi dawn tho a. Hniangi chanchin kim chang deuh hlekin I va zawt chhuak a ni ang chu” a ti a. Tlai ni tlak dawn thlenga an bun hnuin an lawi ta a.

….

A tuk zing khua a lo var a. Telama chu hma taka tho in vau hrul deuha an buh thliin a chhem thlukte chu a la khawm a. Tukṭhuan erawh Siamite thlam lama ei phei mai a rilruk avangin a rel buai duh lo a ni.Siamite nufa pawh zing lama an bun ve tho a rin avangin hma deuh takah a phei a. A va thlen chuan Siamite nufa chuan an lo la bung mek a. Thlam aṭangin Telama chuan,”Lawi a hun e a” tiin a han au a. Siami chuan,”Kan hma a laklawh deuh a ni, lo chawl rawh “ a rawn ti a. Reilote a chawlh hnu in Telama chuan an seng khawm sa chu a chil ta a. Fehrehsan velah Siamite nufa chu lo lawiin Telaman buh a lo chil sauh sauh an hmuh chuan Siami nu chuan,”Lama chu aw, lo ṭhu hahdam ve mai la ti nia, I chauh dawn tehreng nen” a rawn ti a. Telama lah chuan,”Hahdam pahin ka lo chil a nih hi “ a ti sam et a. Ei te rel sawk sawkin an peih fel hnu chuan tukṭhuan an kil tlang ta a. An kham fel a, an bun leh dawn meuh chuan ni vanlai zawlah a ding vang tawh mai. An seng zawh theih mai an rin avangin chawlh hlek pawh awm loin an bung ta char char a. Chu tia an bun mek lai chuan Sianga leh Telama u Manthanga an lo lang hlawl mai a. Thlam aṭangin Telama chu an rawn au a. Thil pawi a awm a nih ringin hmanhmawh takin a chho ta nghal a. Siami leh a nu erawhin an la bung reng thung. Thlam a thlen chuan Sianga leh Manthanga chu an lo ṭhu ngui nghiai mai. Telaman thil awmzia a zawh chuan ṭhu hahdam hrih turin an hrilh a. Telama ngaih ṭha lo chuan,”Hniangi a boral ta em ni?” tiin a zawt a. Manthanga chuan,” Boral lah lo e. La han ṭhu hahdam hrih teh “ a lo ti a. Namthlaka rei vaklo a ṭhut hnu in Manthanga chuan,”Lama, lo lam eng nge in an tawh?” a ti a. Telama chuan,”Kan la bung ṭan lo. Thil dang sawi kual lo in he lama I lokal chhan min hrilh thuai teh khai” a ti a. Manthanga chuan,”Eng dang ni lo e,Khawhring nei a puh i nih avangin khuaah I luh a rem tawh dawn lo a ni” a ti ta mauh mai le. Telama chu sa nghal phatin,”Tu nge chuti ang a min puh reng ni, ka zuah hauh lo ang” a ti pang pang a. Mahse Manthanga chuan,”Nimin lamah Hniangi chhungte beidawngin Bawlpu an ko a, an khawhring thluk ta a ni awm e. Hniangi chuan i hming a lam ta si a” a ti ta a . Telama chu ṭhu zawi hnawkin,”Hniangi chuan ka hming zawng a lam ngei ang, a nat viau hnu pawha a hriat ve awmchhun kha ka ni miau alawm. Tu dang hming nge lam se an rin reng ni” a ti a. an ngawi ṭhiap a. Chutah Manthanga chuan,”Ka pu te khua Leisen lam i pan mai a ngai dawn a ni. Kan lal awp ram a ni tawh chiah lo a. Zau lam aṭang hian i kal mai a ni ang chu. Kan lal thupek angin ka nu leh pa chu buh seng zawh , aphurh hawn thlengin an la awm ang a. Kan zawh fel velah kan lo zuui ang che” a ti a. Mahse telama chuan Leisen lama kal chu a duh bau lo, khua a haw a khawhring zawl a ni lo tih fiah a duh tlat a. A u leh Siangan an dang nachungin khaw lama kal turin a insiam ta sauh sauh mai le. A u chuan a tawp nan ti ni awm takin,”Lama, khua a i lan loh hi ka nu leh pa tan thil ṭha zawk a ni ang. Inhmu lo law law u la a ṭha zawk a ni” a tih leh hnu pawh chuan Telama chuan khua a kal chu a tum ta tho va. Siami te nufa thil awmzia an hrilh hnu in Telama khaw lam pana a kal chu an um zui ta a.

…..

Telama Bawk a thlen phei chuan a lawm ṭhinte leh midang awm ho pawh chuan khuaa haw lo turin an lo ngen ve lawm lawm a. Mahse a ni erawh chuan haw ngei chu a tum rum rut a ni. Chawl pawh chawl khaw muang lo in a kal zui nghal char char a. Thil pawi a thlen palh loh nan a u leh Singaia bakah an ṭhian ṭhenkhatin an umzui a. Telama chu a uih zawn ang vut vut a kalin a u ten an au lawm lawm pawh hre lo ang hmiahin a awm a. A rilru ah chuan khua a thlen veleh a tih hmasak turte a ngaihtuah neuh neuh a. Khua a luh phal lo tawk an lo awm ngei a a rin avangin khan dang deuh aṭanga khua a luh chu a rilruk ta a. Hmanhmawh fahrana kal in khua aṭanga hnaite, tlang thlir an tih aṭang chuan kawng pangngai aṭanga pengin khaw mawng lam aṭanga luh a tum ta a. Amah rawn zuitu a u chuan a rawn hmu hman lo chiah a. Kawtchhuah a tlangval ṭhenkhat lo awm te chuan Telama an lo hmuh loh thu an sawi avangin a u chu a rilru a hah zual ta hle mai. Telama nunna thlengin a tawrh phah thei tih a hriat avangin khaw lamah chuan hmanhmawh bak lengin a tlan ta hlawk hlawk a.

……

Unau hmelhai vel a ni a. Telama chu khaw mawng lam aṭanga khua lutin an in lam a pan ding nghal chat a. An in a va luh chuan a nu leh pa tapchhakah an lo ṭhu ra mai. Telama hmel a hmuh veleh a nu chu a ṭap dawn ta mai. A pa chuan lo khapin Telama hnenah,”Lama, heta I lo lan leh hi I tan a ṭha lo asin. Ṭhenkhat kutpalh chak em em che an awm reng lai a. Insiam vat la, I pu te khaw lamah a rang a rangin kal nghal ang che. Kan awm dan tur chungchang chu I u in a hrilh vek tawh che in ka ring a. Boruak a rih lai hi chuan khuaa I awm loh a him ber a ni” a lo ti a. Telama mamawh tur ang angte chu a la khawm nghal a. Chutih lai chuan a u Manthanga lo lut ve in thinur hmel tak hian,”Lama , kal vat tawh, I nuuna leh keini thlengin kan tawrh phah thei. Boruak dai rih deuh sela, I lo lang leh mai zawk dawn nia” a ti a. Telama chuan,”Thudik an hriat ve a ngai a ni. Ka dikna ngeiah ka tlanchhe thei lovang” a ti a. Manthanga chuan,”Dikna humhim tur pawhin I dam khawchhuah hmasak a ngai alawm” a lo ti a. A nu leh pa leh a u ten an ngen nasat em avangin Telama pawh chuan hreh tak chunga an khaw chhuahsan mai chu a tum ta a.

……

Lȇng lȇn hun velah Telama chu a rukte a chhuakin Hniangi te in lamah a kal a. Hniangi te in tualah chuan an khaw tlangval rual lo awmin meipui an lo chhep hluah mai a. ral leh sapui bei tur awm ang hrimin Silai leh fei nen an lo awm noh noh a. Telama tan pawh khawkhat do ngaihna a awm loh bakah a chhungte ngaihtuah a na bawk si nen. Lianhniangi te in chu a tawp nan ti ni awm takin a thlir vawng vawng a. A ma hriat tawk lek hian,”Hniangi , ka lo kir le hang “ a ti sap a. Chu tih lai tak chuan tlangval pakhat hian,”Telama khuaah a awm a nia, I man thuai ang u. Khawhring nei kan khuaah kan duh lo e. kan nula hmelṭha dawi a tu” a rawn ti lang lang mai. Chu veleh tlangval ho chu an phu suau a. Meichher dep kaiin khua ah chuan an zi ta nuai nuai mai. Telama chu kawm karah biru in an che vel a en reng a. Khua chhuahsan na remchang awm reng mahse a hmangaih Lianhniangi vawikhat tal hmuh leh chakna chuan a zem a ngang a ni ang. Lianhniangi te in kianga tlangvalte an kal darh vek takah chuan a hnaih phei hret hret a. Kawmchar kawngkhar aṭanga lut ru in tapchhak mei engine a chhun phak china Hniangi lo mu hil bawrh bawrh chu a hmu thei ta a. Dam taka inhmuh leh thuai beiseiin dimte in a chhuak leh ta a. Mahse a vanneina in a tlin ta lo, kaiṭena thingtuai kham , mawih deuh hlek tawh chu a rap tliak palh ta hlauh mai. A thawm lah hai rual a ni si lo. Kawm chhak lam tlangval awmte chuan,” Kha Telama, man nghal thuai rawh u” tih leh rawn um an rual ta mai a. Telama erawh an khan lo deuh,hual beh tumin han bei ngial mahse amah hnaih tu apiang a lo tuk zal zel thei mai a. Tlangval rual lah an in thurual vak lo nen, khaw dai lamah chuan a liam dawn ta mai a. Mahse chutih lai tak chuan thim kawtthler thim zing ata Silai lo puak ṭhuaiin Telama chu khawdaiah a vir thla nawk mai a. Chumi rual deuh thaw chuan khaw mawng lam deuh aṭanga Silai lo puak ve lehin Telama lo kap tu Hrima chu Silai nen a hlawm ve nawk mai. A mal pui ruh tliak na ti lutuk chu a khek ruai mai a. Tlangval ṭhenkhat chuan an buaipui nghal sawk sawk a. A tam zawk erawh Telama tlukna lam panin an tleh thla a. Mahse an zuk thlen thlak meuh chuan thisen baw nuaih leh puan chhia bak an zuk hmu ta lo. A thlang lam deuhah a lum thla a nih ringin an han en kual ngial a. Hmun khata thisen baw kual nuai bak chu han chhui zui ngaihna reng an hre lo a. An beidawn hnuin khaw lamah chuan an let ta a.

…..

Khawchhung boruak chu a rit hle mai a. Khuaa silai a puah tak avangin lal leh upate chuan an tlangvalte an ko khawm a. Lal chu a thinurin a ang nasa hle mai. Tlangvalte hnenah chuan,”Tu nge khawchhunga thal thlah tura hu pe reng reng che u. Telama thah thu tu nge pe che u ni. Kei hi in lal ka ni a, ka thu lo in eng thil nge in tih” a ti piap piap mai a. Tlangvalte chu an ngawi kar a. Telama kap tu Hrima pa lal upa Ralkapa hnenah lal chuan,”Hrima pa, I fapa chu Telama kap turin tu nge ni a a in hriat a. Tu nunna mah lak tur a ni lo ka ti reng a ni lawm ni” a ti a. Ralkapa chuan,”Lal pa , ka fapa pawhin hliam a tuar ve a” a rawn ti dek dek a. Chu veleh lal chuan,” A tuar reng ang chu,ka thupek zawm hek lo. I fapa vanga kan buai zia hi I hria em, Telama khawhring neia puh tu pawh kha a ni ngei a ni lawm ni. Tunah chuan ka hrethiam ta kuar mai. In lal hi ka lo va han a rei tak em aw. Mimal in huatna vang mai mai a lo nih lek dawn hi. Hniangi dam lo remchangah la in mi kuta rul kaw zen in lo tum hrang a. Tun a chinah chuan ka awp ram chhungah Khawhring neia in puh emaw, khawhring thluk emaw phal a ni tawh lo tih ka puang e. In itthikna vangin pawisawi lo in kut an tuar hnem tawk ta e” a ti ta a. Tlangvalte pawh an thaw huai mai. ṬHenkhat phei chu lawmin an au lo chauh a ni. Mahsela Telama chunga thil thleng avang chuan a khaw tlangval tamtak chu an lungawi thei lo a. Lal pawh chuan an kahna lai aṭanga uluk taka zawng leh turin a ti a. ni mahsela zankhuaa an zawn hnu pawhin chhuizui tur hmu ta lo beidawng chu lal in lamah abawk an lo let leh ta a. Lal chuan Telama u te ko in Telama awmna chin an hriat leh hriat loh a zawt a. An ni pawh chuan an lo hre bik hauh lo mai. Telama nu lah lusun ṭah takin a ṭap reng bawk a. Lal chuan Telama chhungte hnenah chuan ngaihdam an dil tak na in a sawt tawh si lo. Chumi zan thilthleng avang chuan Telama kaput Hrimate chhungkua thiltih dan zawng zawng hai lanin a awm ta a. Tawna te nupa an itthik avanga Khawhring nei a an puh dante leh thah tuma an umzui zel dante hriat chhuah a nih tak phei chuan mipui an thinrim em em zawk a. Hrima thurualpui Hnuna leh Thluaiate chhungkaw tan pawh vanpui a chim a ni hawt e. Hrima lah na tuarin a rum reng a, Hnuna , khawnbawl fapa chapo ve ṭhin tak pawh khawlai a chhuak ngam meuh lo . Telama chhungte erawh an beidawng in Telama ruang tal hmuh ngei tumin an zawng reng a. Khaw mipuiin an lainat em avang leh Telama an ngainatu a ngah avangin buh seng buai pawh ngaihtuah hman lovin an phek zawn a. Buhseng tur leh Telama zawng tur in siamin ni sarih lai an zawn hnu ah pawh Telama reng hmuh tur a awm lo.

LIANHNIANGI LEH TELAMA

Ziaktu : Chawnga Hmar

Bung -14na

..

Telama kah a nih zan aṭanga chhiarin ni sawm lai a liam tawh a. Mitin mai chu buh seng leh chilin an buai nitin mai. Telama nu leh pa pawh rilru na tak chungin lo lamah an feh nitin a. Telama u Chhuanvela leh Manthangan an pui bawk a. Midang an hlim loh em em laiin Chhuanvela erawh Telama vei awm pawhin a lang ngai hauh lo mai a. Telama chungchang an sawi chang pawhin thu dang a lo zep tel ve daih ṭhin . Nikhat chu buh chil a an bun mawlh mawlh laiin vau ngaw aṭangin tlangval pakhat hi a lo lang hlawl mai a. Telamate thlam lo pan ding nghal in a lo thlen veleh Chhuanvela chuan,”Laibung eng nge kan dinhmun” a lo ti vat a. Midang chuan mak tih hmel takin an lo en hau mai. Tlangval chuan ṭhut hmun rem pahin,” A hliam a na deuh riau mai a. a la harh mumal thei meuh lo mai.” A ti a. Chu veleh Telama nu leh pa chuan thil awmzia an lo zawt chamchi mai a. Chhuanvela chuan aw thian kharh kharhin,”Engkim kan inhrilh vek a ṭha tawhin ka hria. Ka nau Telama hi a la dam a. Tunah hian Leisen a ka pu Rodinga inah a awm mek a ni” a han tih chuan Telama nu leh pa chu an ṭap titih mai. An ri chul a, an tei sek bawk a. Mahse Chhuanvela chuan tu hriat mah a duhloh avangin an hnenah,” Ka nau dinhmun hi a ṭha lo riau a. Khawchhungah lah hmelma a nei bawk nen. Tunah rih chuan a awm bo hi a la ṭha rih a ni. A hliam a na em a, eng chen nge enkaw a ngaih dawn hriat a ni lo” a tih zawm a. Telama nu leh pa chu Leisen lama kal mai an tum a. Mahse an fapate chuan an khap thei ta hram a ni.

…

Khatia Telama khawhring nei anga puh a nih chho aṭang khan a nau chungchang ngaihtuahin Chhuanvela chu a buai ṭhin hle a. Khawchhunga a hmingchhiat chho tak hnu phei chuan a nau tana him lo tih hria in ruahmanna a siam ru a. Lamjang khuaa an laichin hnaite puihnain a pute khaw lama a kal theih dan tur a lo dap ngar ngar a ni. Khua aṭanga hnawhchhuah a ni dawn tih a hriat veleh lamjang ho khaw lamah kal nghalin Telama him taka Leisen khua a thlen theih dan tur a lo ruahman lawk vek a ni. Telama khuaa a lo haw zan khan amah hruai turin an lo in peih vek tawh a. Mahse an tum anga thil a kal takloh avangin leh Telama khuaa a lo haw an rin loh avangin an ruahmanna a kal fu ta lo a ni. Telama man tuma an hual beh lai khan khawdai an lo thleng fel ve hman chauh a. Kah a nih takah a ruang tal hlawm tumin an zuan nghal a. Vanneih thlak takin a sahuatah kah a ni lo hlauh. A dar veilamah kah niin a khingkhang ruh a tliak phei deuh a. A nunna chhan theih a la ni tih an hriat veleh hmanhmawh takin Lamzang khaw lamah an tlanpui ta nghal a ni. Lamzang khua thleng Chhuanvela hian a zui a. a kirsan hnu in a thurualpuiten telama chu Daido khaw lamah an tlang pui a. A ruk thei ang bera Daido khuaa zan khat an riah hnu pasalṭha Chawna ruahmanna nen Leisen lamah an in zawn phei ta a ni.

--

An thu thar hriat zawng zawng avangin Telama chhungte chu an hlim ta hle a. Chhuanvela chungah erawh an lungni lo in an haut liar tliar hlawm. Amah avanga ṭul lovah khawtlang an tih hah thute an sawi a. Mahse Chhuanvela chuan Telama ruang an zawn ni thlenga amah thah duhtu an la awm thu sawiin a dam tih an hriat pawh a him loh thu a sawi leh ta zel a. Buh phurh zawh vek hnu a pem mai chu an tan a ṭhat zawk thu a sawi ta a. A chhungte pawh chuan an him tlan na a nih dawn chuan Khawlian khaw chhuahsan mai pawh an hreh lo a ni. Telama a dam tih an hre ta bawk a, hlim taka hna thawkin buh an chil zawh chuan khaw lamah an hawng zui a.

--

Telama chhungte an hlim em em laiin Lianhniangi erawh ṭhat lam a pan thei meuh lo. Na a deuh tawhin mumal in a awm tawh lo a tih theih awm e. Telama chhungte chuan hank an zeuh zeuhin a ṭhat chhuah leh palh takah tiin eitur tui ṭha an neih ang angte an han hlui ṭhin. Thla meuh a liam hnu chuan a natna pawhin ziaawm lam a pan ve hret a. Mahse a chhungte takngial pawh a hre ta meuh lo. A chhungte tan in awm insiam zel a ngai chho a, naute enkawl taka ven reng a ngaih avangin a nu leh pa in an nghak deuh tawp mai ṭhin. An khaw nula hmelṭha chuti mai a a awm ta chu khaw miten an lainatin awi an ti em em a. A lo harh fim deuh hnu pawhin kawm tlakin a awm ta meuh lo. A farnu awm dan a hmuhin Zakhuma a lungawi thei lo. Telama la dam sela chuan a farnu chu mi pangngaiah a chhuah theih a ring a. Telama Khawhring neia puhtu leh thattu ni a ngaihte chu a haw hlur mai. Mahse a farnu tan insum hram zelin mawi lo taka chet erawh a nei ngai lo thung.

__

Ni a liam a, buh te an chhek zawh meuh chuan ramtuk thla a lo her chhuak leh dawn ta reng mai. Telama chhungte pawh a pute khua Leisen lama pem an rilruk ta deuh a. An chhungkaw thuma pem an tum avangin zankhat chu lal hnena hriattir turin Telama pa Chhunga leh a u Manthanga lal inah an leng a. Lal chuan an thu thlen a hriat veleh pawi a ti ta em em mai a. Rei ngial an titi hnu pawhin an khua an chhuahsan chu a phal ta bau lo. Lal chuan an hnenah,”Telama chunga thilthleng zawng zawng vanga pawi ka tihzia hi ka sawi seng lo a. nang ni in min la pemsan leh a nih phei zawngin khua ka hawi ngam dawn lo a ni. Lal sual leh rorelna fel pawh duhlo avanga a khaw miten an pemsan ka ni dawn a ni. In lungawina tur a nih phawt chuan eng thil pawh ka ti mai ang” tiin a ngen ta chiam mai a. Lal meuh chute ang khawpa a inphah hniam takah chuan Manthangate pafa tan rilru siam fel a har ta hle mai. Lal hnenah chuan an inrawn khawm leh phawt hnu a an lo len leh tur thu an hrilh hnu in an chhuahsan ta a.

--

Manthangate an chhuah hnu chuan lal chuan a upate khawm nghal rum rumin Chhunga leh a fate pem an tum thu leh pem lo tura a duh avnaga chelh theih dan ngaihtuah pui turina ti hlawm a. Lal upate chuan lal berin an rilru a hmin theih loh hnu a kawng dang zawn a harsat thu an hrilh a. Lal pawh a beidawng ru hle mai. Telama chunga thil thleng zawng zawng avanga khua chhuahsan duh an ni tih an hre tlang vek si a. An sawiho ngial hnu pawhin tharum hmanga an chelh anih ngawt loh chuan tih ngaihna dang an hre ta bik lo . A tawpah phei chuan an inhnial buai ta lek lek a. Thu mum awm loin an ṭin ta hlawm a.

-

Telama chhungte pawh an buai rilru hle mai. An unaupa a la dam tih an zep ruk lal in a hriatchhuah chuan an tan a pawi ve thei si a. A tawpahn Manthanga chuan,” Lem kan chan mai a ngai dawn anih hi” a rawn ti ta a. Midang chuan,”Eng ti angin maw??”an lo ti he haw a. Chutah Manthanga chuan,”Kan naua hi a dam thu hre miah lo ang a kan awm a ngai dawn a nih hi. A dam ṭhat veleh khuaah ka pu te ho in lo dah se la” a ti a. A nu chuan,”Kan pem ngam meuh ang maw?” a rawn ti a. Manthanga chuan,”Lal in min dang lui a nih ngawt loh chuan pem ngam loh thu a awm lo. Mahse Telama a la dam thu hi kan thup hlen thei hauh lo ang a. Lal dang han belh dawnin khaw kar kawng a hla tham hlawm bawk nen. Khuaa kan awm rih a, Telama lo haw theih hunk an nghah rih phawt a ngai dawn a ni. Chumi hnuah chuan pem thu kan rel ṭha leh dawn nia” a ti ta a. Ro dang ṭha zawk nei an awm lem loh avangin la pem loh phawt chu an duh tlang ta a. thutlukna an siam fel hnuin a tuk lama lal hnena thlen mai an tum a. Chumi zan chuan in lama hawng mai lovin Manthanga chuan Hniangi a kan hawng a. Hniangi te inah chuan lal fanu Lalpuii hi a lo ṭhu ve ran mai. Zakhuma leh midang inleng an lo awm ve noh noh bawk. Zakhuma chuan Manthanga lo be vatin ,”Thanga ,pem in tum niawmin ka lo hria a, a pawi mang tak e. Ui beh rual in ni si lo a “ a lo ti a. Manthanga chuan,”A , Khuma , thu tlukna mumal pawh kan siam hlei thei lo ve. Kan lal lahin ngen takte in min ngen a. Keini a kawngkara lalin min ui bet hi a lawmawm rualin a zahthlak zawk a ni. Tunah rih chuan kan pem nghal pawhin ka ring lo e. Mahse vahsan lak a hun chho dawn a ni a. Pem dawn chuan a hunlai tak zawng a ni” a ti a. Zakhuma a ṭawng leh hma in lal fanu chuan,”U Thang, pem rih lo mai rawh u. Ka pa in ngaina vaklo a nih pawhin keimah vang tal pawh hian” a lo ti a. A thusawi chu awm ang lo ti leh hnuhnawhin a ṭawng bah ta nuai mai a. Zakhuma chuan hrethiam takin,”Lalpuii hi zawng ṭawngkam a tlachham ve a, a ui ve ngang che u a ni ang e” tiin a lo tlip a. Manthanga pawhin a hrethiam khawp mai. An mi kan ber Hniangi pawh ngaihsak zui ta lem chuang lo chuan Telama ruang an hmuh tak loh chungchang leh Hrima leh Hnuna tenawm ziate an sawi kai a. Telama hming an lam rik tak zeuh zeuh hnu in Hniangi chu a lo tho chhuak ve hlawl mai a. In lengte chuan mamawh a neih leh neih loh an lo zawt luam a. Hniangi chuan ,”Telama hetah lo ṭhu tawh” tiin Manthanga chu a rawn vuan ta ran mai. Manthanga lah thuawi takin Hniangi kiangah chuan a ṭhu ve mai a. Hniangi chet dan avangin midang lo awm ve te chu an ngawi ṭhap mai. Hniangi lah chuan Manthanga sam zialte chu phelhin hrik vai tur ang maite hian a keu leh mial mial ṭhin a. A chhungten en har an tih deuh avanga mut tir an tum lahin a duh bau si lo. Rei vak lo chute anga a awm hnu chuan a tho thurh a, khum lamah a mu leh ta daih a. Manthanga chuan nuam a tih loh deuh avangin a ṭinsan ta a.

-

Lal in a ngen chiam avang leh an chhungkaw him tlan zawk nan Chhunga leh a fate chuan Khawlian khua an pem san ta rih lo a. Telama chanchin ngaihvenin a ute pahnih chu tu hriat loh hian ramchhuah pahin an zin ru leh zauh ṭhin. A hliam a nat em avangin Telama pawh a dam chak lo hle mai a. Mahse a ni a lo tuarchhel ngang bawk a, lo hal zawh, buh tuh hun hma deuh chuan mahni in a duhna hmun apiangah a kal leh thei tawh a ni. Mahse a dar an kah na avangin a kut veilam erawh duh ang thalin a la hmang thei lo thung. Lianhniangi pawh ṭhat lam a pan chho ve zel nangin mi pangngai pha zan lo angina a awm reng a. Naupang chhia ang maia khawsa in a chhaw tlak loh hle mai lehnghal. A chhungte tan pawh han awm ni len reng thu awm suh, an feh san fo lo thei thin lo. Chung hunah chuan in lamah hnawk thei ag ber a lo che in chaw te a lo chum nghek zel mai. A ṭhiannu Lalpuii chuan a khat tawk hian lal in lamah a hruai chho ve ṭhin bawk. Nula pian ṭha leh hmelṭha em em mai, mahni tawka mawng zo tak ni ṭhin a kha mahni pawh in enkawl thei mumal lo leh mi te nuihzat a ni chho ta mai a. A hrechiangtu leh a laina hnaite tan chuan en liam a har ṭhin hle a ni.

--

Lalmual neih kum a ni a, Khawlian khua pawhin buh tuhte zo fel tawhin in an awl ve ta deuh a. Lam hnai neih kum a nih avangin lo riak pawh an awm meuh lo. Nikhat chu zing lam aṭanga ṭo ruah hawng tur a in mung nasat avangin tumah feh zai an rel lo. Mahse rin loh tak maiin fehrehsan velah ni a lo sa leh var mai. A peih fal loleh ram lamah liam zui tho mahse a tam zawk erawh in awl hun remchangah hmangin an awm hahdam hlawm a. Sianga pawhin a lawmnu Siamtei te ṭhian ho puan tah a rim a. Buh tuh an zo fel thei nuam an tih thu leh hma bak zel turte sawiin an hlim hle mai.

--

Chhun ni sen sa avangin khua pawh a reh tlawk tlawk a. A khat tawka nula tlangval nui thawm leh Ar dawkdawlak thawm bak hriat tur a awm meuh lo. Lal leh upate pawh lal in hlim belin an ṭhu far a. Chutih lai tak chuan kawtchhuah lam aṭangin naupang sava veh rual khat hi hlau leh thlabar in an lo tlan hlawk hlawk a. Mittui nen hnaptui nen ,”Ramhuai ramhuai” tiin a hmasa ber a tlan inchuh hian an rawn ri phei nawk nawk mai a. An thawm chuan pawna ṭhu pa ho leh lal leh up ate beng a verh ta zar mai. A lo hmu hmasa tuten lo thlamuana thil awmzia an han zawh meuh chuan a hretu apiang chuan mak an ti hle mai. Naupangte chuan kawtchhuah lungdawh kianga an khaw pasalṭha Telama a lo din reng thu leh thinrim hmel pu a an hmuh thu an sawi ta tlat mai le. Pa ho chuan hnemin Telama a boral tawh thu leh an hmu sual mai main i a an rin thute an hrilh a. mahse naupangho chuan an thilhmuh chu an chiang ngang mai si a. An hlauh em avang chuan an thu va chian tur leh hlauhawm a awm lo tih fiah turin tlangval pahnih hi kal an tum a. Mahse chutih lai tak chuan an khaw pasalṭha Telama ngei mai chu Iptepui akin khua a lo lut ta hnak hnak mai le. Hmeichhia leh naupang a lo hmu ve tu ṭhenkhat chu hlauin an khur titih nghal mai. Mipa ho erawh mak ti leh awih harsa ti tak men hian an meng a. Rammi hmel a put loh avang leh a rawn nuih deuh sang avang chuan hlauh mi a ni lo tih an hre nghal mai. Mak ti taka chet pawh che sawn lek lo a an lo thlir reng laiin Telama chuan fiah fel tak in,”In lo dam ṭhin a maw?” a rawn ti a. Chutah meuh chuan khaw mite an insum zo ta lo Telama khawih hmasa ber nih tum awm hrimin an bawr nghal luih luih a, an khek chel chul mai bawk a. Lal leh upate meuh pawh Telama hmuh tumin an lo kal ve hial a. Telama erawh anni hmu awm pawha lang lo in an in lam a pan ding nghal a. Khaw mawng lama awm an nih avangin khua a tuam chhuak rang ngei mai. A hria apiang Telamate in lamah an tlan khawm chur chur mai a. Sianga leh a lawmte pawh an bang bik lo. An in a thlen meuh chuan mipuiin an bawra nasa tawh hle . A nu lah lusun ṭah taka ṭapin a lo lawm ve hrang a. A unaute leh a pa erawhin awm dan thiam har an tin gang mai. Hun rei tak hnu a an in a lut leh thei chu Telama tan pawh lawmawm tak a ni, a chhungte him piala an lo awm avangin a hlim hle bawk a. Mipui zi nuai nuai ih reh nan an hriat awm tawkte a hrilh hnu chuan in chhung lamah a lut leh daih a. A ṭhianpa Sianga hmel a hmuh veleh ,”Hniangi eng nge a an tawh?” tiin a zawt nghal a. Sianga chuan,”Hma a sawn rih vak lo e. A taksa a chak ṭha viau tawh nangin a rilru lam erawh a kim thei zan lo deuh a ni. I han hmu ang a, I hre chiang thei zawk ang e” a ti a. Rei vaklohah lal leh upate an lo lang hlawl mai. Telama lakah thupha an rawn chawi vei luama a. Telama pawhin a mawi tawkin a lo chhang ve mai bawk. Kah a nih dan leh a pute khua thlenga a tlanchhiat dan hria apiang chuan Telama chu tuarchhel an tiin an ngaisang em em a. Hnuna leh Hrima meuh pawh thupha chawi turin an lokal ta hial mai. Zan khaw tai rek thlengin zu bel pu a lo lut an awm reng a. Telama pawh Zawlbuk lama lawi peih lo in inah a riak ta a.

--

Zing khua a lo var a. A taksa na ṭhem ṭhum pawhin zia awm lam a pan hret tawh a. Khua a var chiang taṭ viau e tihah chuan Lianhniangite in lam panin a kal ta a. A thlen chho chuan Hniangi inah lo awm lovin Zakhuma chuan lal in lama a kal thu a lo hrilh a. Rei vak lo a ṭhut muan hnu in lal in lamah chuan a chho leh a. Lal in tual a thlen chuan a hmangaih Lianhniangi chu leikapuiah lo ṭhuin hlim hmel tak hian a ke a lo then lauh lauh a. A hmel leh a pumruate zawng a ṭhat dan pangngai pha deuh mahse nula hmelṭha leh hleitling tak a ni tih phat rual a ni lo. Mahse a hawiher aṭang rengin mi pangngai a pha tawh zan loh tih a hriat mai a. Telama chuan va pan hnaiin,”Hniangi , I dam ṭha maw, minla hria em, keimah Telama” a han ti a. Hniangi chuan a thiltih lai chawl meuhin amah rawn betu chu a en vang vang a. Chhang pawh chhang ta lo chuan a thiltih lai a chhunzawm zui mai a. Telama chu hrilhhai takin lal in tualah chuan a ding ran mai. A kha tawkin Lianhniangi chu an be leh ṭhin na a chhanna engmah a dawng lo. Chutia a din reng lai chuan lal fanu Lalpuii chu buh thlei tur kengin a lo chhuak a. Telama hmel a han hmu thut chu a ding chawih mai a. Mahse a rei lo, a aw thian kharh kharh in,”Lama , I lo haw leh tih hre mah i la i hmel han hmuh meuh chuan thlarau emaw ka tih lek lek che chu. I lo kir leh chu a lawmawm hle mai” a rawn ti a. Telama chuan,” Dam taka kan in hmu leh thei hi a lawmawm khawp mai. Hniangi lah chuan min hre ta der si lo a” a ti a. Lalpuii chu Telama kiangah va dingin rilru nat hmel tak hian,”A natna in a sawp hneh ngang a ni. Ka ṭhiani hi zawng ka lainat ngawt mai. A vanglai a hmang dawn chauh a, a heti leh ta si a” a ti a. Telama chuan,”Hma a sawn hret hret chuan min hriat chhuah ve hun pawh a la nei mahna maw. A nghah lam kan theih a ngai dawn anih hmel hi” a ti a. Lal fanu chuan Telama thusawi chu awih lo hmel takin,”I nghak thei meuh ang maw/” a rawn ti a. Telama chuan,”Nghak thei e a, tunah zawng keimah ber ka awm ta bawk a. A dam ṭha zel a nih zawngin kan lem thar leh mai a ni ang chu” a ti ta a. Lalpuii chuan ,”Mipa danglam tak zawng I ni e a. A rei viau thei asin” a ti leh a. Ni, Hniangi chu mi pangngaiah a chhuak lo ve thei tlat a. Telama erawhin a dam ṭhat zel a beisei thung a. Chutia lal fanu nena an din reng lai chuan Lianhniangi chu rawn hawi chhuakin a lo nui sen sen a. Telama leh Lalpuii mak tih tur khawp a chiangin,” Telam, i lo haw tawh a ni maw. Ka lo nghak rei tawh che a sin” a rawn ti ta a.

(Thunawi – Lianhniangi leh Telama thawnthu chu a hmar kan bawk a lo hun leh ta reng mai. He thawnthu hi Liahniangi hming ziah lan hrim hrim ka duh vanga ka phuah a ni a. Min lo chhiar sak tu zawng zawng chungah lawmthu ka sawi tak meuh a ni. Remchang hmasa berah thawnthu ngaihnawm zawk lo dah ka tum dawn nia)

A TAWP TA